Monasticon Praemonstratense
- Praefatio
- Visitatores et Vicarii Circariae
- Domi:
- Aubeterre
- Bellevaux
- Clermont
- Doue
- Neuffontaines
- Dubia / Praetermissa (nihil / none)
- Notae
PRAEFATIO: <<ELENCHUS MATERIAE>>
Minima omnium erat haec circaria in Gallia. Quatuor eius abbatiis se extendit in regiones Bourbonnais, Auvergne et Velais, et in dioceses Clermont, Le Puy et Nevers. Creata est in fine saeculi XIII tantum ex partibus circariarum vicinarum: Neuffontaines, Clermont et Doue spectaverant ad Normanniam, Vellavallis ad Franciam. Praeter Doam, commenda rapax omnes canonias huius circariae invasit citius reliquis in Gallia, iam quidem secundo dimidio saeculi XV. Quod praeter paucitatem monasteriorum, et distantia illorum a reliquis circariis causa fuit collapsus et dissolutionis completae, ita ut Capitulum Generale anni 1622 declaravit, Circarias Arverniae et Gasconiae versari in statu miserrimo. Ex canoniis eius sola Claromontana erat insignis atque praestans. Abbatia Novemfontium celebris evasit per unicum sanctum quam dedit Gallia Ordini. Monialium parthenones extiterunt in Doue et in Bellavaux, praeter Albamterram, cuius fata vere fuerunt extraordinaria. Le Perray-Neuf (Circ. Normanniae Borealis) iam medio saeculo XIII, et iterum saec. XV et XVI pertinuit ad Circ. Arverniae [ARV-01], quae saeculo XVII est suppressa. Monasteria eius adiudicata sunt Circariis Gasconiae et Campaniae. Tamen invenimus an. 1742 abbatero Fontiscalidi tamquam 'Vicarium Generalem Circ. Arverniae". Doam suppressa est iam an. 1770. Ecclesia eius et monasterium fere integrum, ut in Bellavale, subsistunt. Monasterium superest in Novemfontibus, et capella romanica in Albaterra.
VISITATORES ET VICARII CIRCARIAE: (nisi aliter notetur, sec. ACG)
Abb. Laudunens, 1498
Abb. Cuissy, 1500
Dns. Praemonstratensis cum abb. Laudunensi: 1501
Abb. Sti. Mariani Altissidior. 1502-04
Abb. de Amiens et Auxerre, 1506-08
Abb. de Auxerre, 1509-14
Abb. Auxerre et Bellelay, 1515
Abb. Praemonstratensis, 1516
Abb. Chambrefontaine, 1519-22
Abb. de Auxerre, 1523-26
Abb. de Joyenval, 1527-29
Abb. Insulae Dei, 1530-33
Abb. Sti. Justi, 1534-37
Abb. Loci Restaurati, 1538
Abb. Sti. Pauli de Sens, 1616-19
Dom. Praemonstrat., 1622-1657
Prior Claromontanus, 1660-86
Abbas de Foncaude, 1742 [ARV-02]
DOMI:
NOMEN:
AUBETERRE <<ELENCHUS MATERIAE>>
SS. Gervasii, (Protasii . . .) et Petronillae
ANTIQUITUS: :
Albaterra, Albapetra, Aubepierre, Ste. Petronelle d'Aulbeterre -- de Schola, Escolette. (Vitetur confusio cum variis aliis coenobiis huius nominis, vide COTTINEAU 188).
LOCUS:
Com. Brout-Vernet, Dep. de l'Allier, dioc. Clermont, nunc Moulins.
FUNDATIO / HISTORIA:
Asceterium, cuius origo est in tenebris, cuiusque historia vix est clarior. Annis 965-70 occurrit tamquam parthenon OSB, capella "de Schola" depended postea a prioratu Souvigny, Ordinis Cluniacensium. Quod monasterium videtur ruisse, anno 1150 autem esse relevatum a Sancto Gilberto, qui uxorem Ponciam et filiam Petronillam ibi collocavit cum lectissimo grege virginum, sub regula Praemonstratensium. Stetit parthenon abhinc sub paternitate abbatiae Novemfontium, octo millibus distantis, cuius tamen non videtur fuisse mera sectio feminea. Poncia et Petronilla, non secus ac Gilbertus ipse, mortuae in odore sanctitatis, successive ibi factae fuerant magistrae. Anno 1217 verbum fit de monialibus in "Escolette.". Ex interitu totali archivorum non tantum suiipsius, sed etiam abbatiae matris nil scitur omnino de eius inveniuntur ibi sorores sub paternitate abbatum Novemfontium, quarum priorissae erant ad nutum illorum. Non est tamen certum, an fuerint adjuc Ord. Praem. Priorissa Magdalena de Seymiers (+ 1603) erat professa parthenonis de Marcigny-les-Nonnains OSB [ARV-03]. Priorissa sequens nominata est adjuc ab abbate Novemfontium [ARV-04]. Bona prioratus tunc erant distincta a parthenone, qui videtur esse supressus initio saec. XVII. Bona eius data sunt hospitali de Gannat [ARV-05], ecclesia in Aubeterre mansit prioratus simplex, spectans ad abbatiam de Neuffontaines. Priores erant de gremio illius, tamen non residebant in loco. Capella romanica saec. XII superest, in horreum profanata. Inveniuntur in ea picturae murales saec. XIII/XIV.
ARCHIEVALIA:
Subsistunt nulla. -- Cf. Arch. Dep. de l'Allier, Ser. Q distr. de Gannat.
LITTERATURA:
HUGO, I, 737
WAEFELGHEM, 14
BEAUNIER/BESSE, V, 124
BOUDANT (v. Neuffontaines), 412
CORNILLON (v. ibidem), I, 152
COTTINEAU, 189
DHGE, V, 244
Gall. Chr. vetus, III, 322
MORET, cf. ind.
M. GENERMONT, in: BSEBourbonnais 1927, p. 375
G. MALVIELLE, Le Prieure d'Aubeterre, ses prieures et prieurs (ibidem, 1951), pp. 111-17)
Ph. TIERSONNIER, La chapelle de l'ancien prieure d'Aubeterre (ibidem, 1902, pp. 80-82)
J. VIPLE, Notes sur Aubeterre, (ibidem, 1927, pp. 344-56)
SERIES ABBATUM:
Nihil superest.
NOMEN:
BELLEVAUX <<ELENCHUS MATERIAE>>
B.V.M. et St. Paulus [ARV-06]
ANTIQUITUS: :
Bella Vallis, de Bellis Vallibus, Bellae Valles, eccl. Bellevalensis.
Bele-, Belle-, Bel-, Bellavaux, -Vox, -vaux, -vault, -veau, -veaulx. (Vitetur confusio cum Belval Circ Lotharingiae, et cum variis aliis coenobiis huius nominis (v. COTTINEAU).
LOCUS:
Com Limanton, versus aquilonem istius vici, in valle solitaria, cant. Chatillon-en-Bazois, dep. Nievre, dioc. Nevers.
FUNDATIO / HISTORIA:
Abbatia fundata, secundum Hugo, anno 1152 in loco qui antea vocabatur Gaudiacus (Jouet), a Gulielmo III comite de Nevers, filia Novemfontium. Secundum D. Martene, fundata est anno 1188 a Rocelino de Marmagne et uxore sua Damerone, qui ambo ibi intraverunt. Confirmatur partim haec sententia ab Obituario Floreffiensi [ARV-07]. Concludi inde potest, Bellamvallem initio fuisse monasterium duplex, quod anno demum 1188 fuisse ortum vix credi potest. Duas proponimus solutiones problematis: Aut Bellavallis fundata est circa annum 1150 a dicto comite Nivernensi, cum asceterio adiuncto, sed pro alio forsan ordina (OSA?), vel insufficienter dotata, et Rocelinus an. 1188 monasterium languens de novo fundavit, dotationem auxit, aggregationemque ad Ordinem Praem. impetravit; aut Bellavallis numquam fuit monasterium duplex, et Damerone -- alias Damcrone -- intravit in quodlibet aliud asceterium alius ordinis, vel in asceterium quoddam Bellaevalli subditum, satis distans ab ea ut Albaterra a Novemfontibus, brevi tempore tantum existens, et propter interitum archivorum nobis hodie penitus latens. Cui sententiae favent archiva subsistentia, in quibus Bellavallis anno 1193 designatur ut ecclesia pauper, et ubi verbum fit tantum de "fratribus ibi servientibus" [ARV-08]. Saec. XIV igne combustum est monasterium, qua occasione bibliotheca et pars archivi perierunt [ARV-09]. A calvinistis funditus eversum est anno 1562. Misere abhinc elanguit. Circum annum 1598 facta est sub commenda. Primitus pertinuerat ad Circ. Franciae, ab anno 1622 spectabat ad Circ. Campaniae. In secundo dimidio saec. XVII aedificia sunt reconstructa. Reditus an. 1766: 3578 Libr., reditus puri an. 1790: 2565. Status personalis: 1548: 4DD, 1583: 2, item 1618, 1710: 5, 1708: 4, 1790: 3. Commmissio Regularium an. 1768 eam destinavit ad suppressionem, quod decretum tamen non est exsecuta. Anno 1790 suppressa est. Aedificia subsistunt integra, tamquam praedium. Ecclesia modica saec XIII, nunc in horreum depravata, ecclesiae Loci Dei in Genetouze est simillima [ARV-10]. Medio saec. XIX adhuc erat altior, habuit magnam fenestram gothicam in fronte occidentali et parvam turrem in choro[ARV-11]. In monasterio immo conservata est bibliotheca cum armariis vacuis.
INCORPORATA:
Ecclesia incorporata: Crecy-sur-Canne (1223), patronatus: Chateau-Chinon (1317)
ARCHIEVALIA:
Arch. Dep. de la Nievre, Nevers: 52 H 1-2 (15 documents an 1193-1759) et manuale redituum a. 1538
Ibid., Coll. H. de Flamare, I, 103, II, 131
Arch Dep. Clermont-Ferrand 16 H, fasc. 17b, 43; et fasc. 18c, 711 (documenta saec. XVII)
Arch. Nat. Paris L 998-1000, S 33035-330310
Soc Nivernaise des Lettres, Sciences et Arts, Nevers, Coll. Soultrait nr. 70-201 (copiae doc. 1193-1782)
LITTERATURA:
HUGO, I, 267
WAEFELGHEM, 28
AUVRAY, 2820
BEAUNIER/BESSE, VI, 113
Cat. Fact. III, 106; V, 201
CHEVALIER, 361
COTTINEAU, 334
DARAS, 45
DHGE, VII, 878
DUPRE Ann. Brev. 13
Form. Pr. nr. 59, 60, 112
Gall. Chr. XII, 683
GOOVAERTS, IV, 75
LECESTRE, 45
LONGNON Pouilles, IV, 505, 532
MARTENE/DURAND, Voy. Litt. I, 52
Rev. Mabillon, III, 132
J. G. BULLIOT, Essai historique sur l'Abbaye de St. Martin d'Autun, A. 1849, II, 338
C. CACHET, Etat du personnel des . . . congregations religieuses . . . dans . . . la Nievre (BSNivernaise, 1920, p. 32)
IDEM, Quelques abbes de Bellevaux (ibidem, 1923, pp. 90-91, 101)
J. CHARRIER, Histoire religieuse du dep. de la Nievre pendant la Revolution, Paris, 1926, I, 78, 270
V. MOREAU, Moulins Engilbert, Nevers, 1904, p. 126
M. MORELLET/BARAT, Le Nivernois, Album historique et pittoresque, Nevers, 1840, II, 213
C. de SOULTRAIT, Repertoire archeologique du departement de la Nievre, Paris, 1875, p. 10
IDEM, Armorial du Nivernais, Nevers, 1879, p. 72 pl. V.
SERIES ABBATUM:
V?????, 1188
Odo, 1209 [ARV-12]
Joannes, 1222
Reginaldus, 1253 [ARV-13]
Michael, 1255
Gulielmus, 1262
Godefridus, 1269
Guido, 1287
Joannes, 1311 [ARV-15]
Edmundus, 1320
Haymo, 1331
Gulielmus, 1372 [ARV-16]
Petrus, 1390-1406
Robertus Erard, 1418-38 [ARV-17]
Joannes de Lanlu, 1440-70
Blasius de Lanlu, 1481-90
Petrus de Fontenay, 1499
Petrus de Bourges, 1499
Jacobus de Champdiou, 1501-18 [ARV-18]
Franciscus de Fontenay, 1520-50
Gulielmus de Maraffin, 1550-60[ARV-19]
Joannes de Maraffin, 1552-60[ARV-20]
Helinus de Lamoignon, 1564-78[ARV-21]
Franciscus Griveaul, OSB, 1581[ARV-22]
Nicolaus Bouillet, 1591-96
Joannes Mariotte, 1599-1607[ARV-24]
Blasiuis Cornu de Tournon, 1611-29
Gabriel Mignot, 1648-80
Michael C. R. de Bussy-Rabutin, 1693-1736
N. de Sollieres, 1737-56
Joannes Bapt. de Chaffois, 1756-90
NOMEN:
CLERMONT <<ELENCHUS MATERIAE>>
St. Andreas
ANTIQUITUS: :
Sti. Andreae in suburbuio Claromontensi, -prope et extra muros civitatis Claromontanae, -- Sainct Andrey les Clermont, -Andrieu-, -Clairmont.
LOCUS:
Juxta, nunc intra civitatem Clermont-Ferrand, sede episcopali, dep. Puy-de-Dome.
Abbatia insignis, primaria in circaria. Juxta antiquam ecclesiam, saec. VI Sto. Andreae dedicatam, Petrus de Chamalieres praepositus ecclesiae Cathedralis Claromontanae [ARV-25] circa annum 1169 instituit Praemonstratenses ex abbatia Novemfontium. Instrumentum fundationis anni 1149, communiter traditum, certe est falsum [ARV-26], et Guilelmus VII comes de Clermont, quem canonia semper vindivacit fundatorem, fuit auctor dotationis et benefactor tantum. Anno 1174, in confirmatione pontificia, prima vice authentice occurrit monasterium, et quidem tamquam prioratus. Anno 1181 memoratur primus abbas. Prioratus habuit in Sayat, Monteleon, et Pont-du-Breuil; ecclesias incorporatas: St. Bonnet-pres-Orcival, Merdogne (1201), Clermont Ste. Catherine [ARV-27], Jussat 1588, Saulzet-le-Froid, Villars. Curiae (praeter Sayat): La Vedrine, Merdogne (hodie Gergovie). Abbatia possedit etiam multas "capellanias" seu "vicarias", altaribus ecclesiae abbatialis et aliarum ecclesiarum adnexas [ARV-28], propriisque reditibus provisas, quae committi solebant canonicis eius. Saec. XV/XVI, munera sacristae et informarii fuerunt propriae fundationes cum praebendis, more collegiatarum, quibus beneficiis sollemniter abbas providit canonicos suos. Abbatia Sti. Andreae, quorum praelati non erant infulati, erat necropolis Delphinorum Arverniae. Ab anno 1374 mensae iam fuerant separatae. Reditus annui: 7000 Libr. Ab anno 1485 habuit abbates commendatarios, et quidem pessimos, qui iterum iterumque movebant lites et processus contra conventum [ARV-29]. Abbatia, quae primitus pertinuerat ad Circ. Normanniae, ab an. 1622 spectabat ad Circ. Campaniae. Anno 1668, aedes fuerunt in statu pessimo, religiosi aderant pauci. 1615: 11 DD, 3 nov.; 1766: 10 DD residentes, 1 novitius, 1 conversus, 7 DD ad extra, 1790: 8 rel. residentes, qui omnes juraverunt in actu suppresionis. Ecclesia destruitur anno 1793, monasterium mox factum est orphanotrophium a FF. Doctrinae Christianae directum. Per leges separationis an. 1904 saecularizatum est. Superest magna pars aedium saec. XVIII, cum refectorio, quae continent duas scholas laicales.
ARCHIEVALIA:
Supersunt uberrima in Arch. Dep. du Puy-de-dome, Clermont-Ferrand. H 16, nondum ordinatum. 90 fasciculi continentes 2093 diplomata et 2 cartularia, et 2000 alia documenta. H 16, 12d continet epistolas abbatum Geralium, acta visitationis, deliberationes capitulares, libros professionum; 10c: Histoire de l'Abbaye. Ibidem C 31, 1919, 2172, 2671, 3156, 3355, 4980, 5030, 5080, 7082, 7281, 7287, 4C 474.
B. Mun. Clermont-Ferrand: MS 673 f. 43-49; 672 f. 22
B.Mun. Nancy 992/I 152-79
Obituarium originale non amplius invenitur.
LITTERATURA:
HUGO I 157-64, pr 144-64
WAEFELGHEM 218
BEAUNIER/BESSE V 109
Cat. Fact. V 198, 342b
Cat MSSBDép. XIV 177-78
CHAIX 293, 354, 506
CHEVALIER 2664
COTTINEAU 807, 1823, 1961
DARAS 55
DARSY Clergé 223-24
DOUET D'ARCQ ISAN 8649
Gall. Chr. vetus IV 45-46, N II 710-14
GOOVAERTS I 503, 609, II 192, IV 30, 109, 324, 327
JAFFE 12379, 16269
LECESTRE 45
Lettr. com. Jean XXII cf. ind.
Lettr. com. Urbain V 1237
MOLINIER nr. 471
Rec. Actes Clergé IV 265, 1139, 1180
Reg. Benoit XII cf. ind.
STEIN 981-82
DeTEMS III 199-201
WIEDERHOLD VI 3
P. AUDIGIER, Projet de l'histoire de l'Auvergne, Clermont 1894, cf. inc. 552
E. BALUZE, Histoire genéalogique de la maison d'Auvergne, Paris 1708, II 61, 62, 259, 264, 272 et passim
Ph. de BOSREDON, Sigillographie de l'ancienne Auvergne, Brive 1895, nr. 1389-92
G. FOURNIER, La création de la grange de Gergovie par les Prémontrés de St. André et sa transformation en seigneurie (XII/XIVe siècle) in: Moyen Age 1950, nr. 3-4, pp. 307-355. Recens. in Anal. Praem. 1951, 65
LABBE, Excerpta ex calendario monasterii Sti. Andreae (Bibliotheca MSS. Nova, 1657, II 761-63)
F. POEY D'AVANT, Monnaies féodales de la France, Paris 1858, I 347
P. SAVARON/P. DURAND, Les origines de la ville de Clermont, Paris 1662, pp. 36, 113, 114
A. TARDIEU, Histoire de la ville de Clermont Ferrand, Moulins 1870, 357-67 (cum imagine abbatiae an. 1450)
IDEM Grand dictionnaire historique du Puy-de-Dôme, Moulins 1877, 135-36
BSH Auvergne 1882, pp. 21-23; 1883 p. 24
SERIES ABBATUM:
Thomas, 1200-03
Joannes, 1204-08
Thomas, 1214
R . . . 1216 [ARV-030]
Gulielmus, 1240
Petrus, 1242
Arnoldus du Bois, 1225 [ARV-031]
Gulielmus Bompar 1243, res.
Gulielmus d'Ussende, 1256-59
Petrus de Chamalieres, 1259-65
Petrus Teyssier, 1273-78
Gulielmus de Besse, 1278-96
Stephanus, 1296
Bertrandus de Plauzat + 1300 [ARV-030]
Geraldus d'Ussende, 1300-04 (forte antea abb. in Neuffontaines)
Joannes, 1304-05
Astorgius Barat, 1307-20
Jacobus de Serre, 1320-53
Matthaeus de Puyrainaud, 1353-59 res.
Bompar (Bonus), 1359-60
Gerladus Jaumar, 1360-71 [ARV-033]
Stephanus Rauzier, 1374-1406
Gulielmus Simon + 1409
Stephanus d'Issarteaux, 1415-37
Beraldus de la Volpilliere, 1440-51
Joannes de la Volpilliere, 1455-85 res.
Gulielmus de la Volpilliere, 1487-1529
Claudius du Prat, 1529-33
Cardin. Philippus de la Chambre, 1533-50
Cardin. Tiberius Crispus I, 1550-53 res. [ARV-034]
Tiberius Crispus II, 1557
Cardin. Prosper de la Ste. Croix, 1563-82 res.
Hieronymus Ravasquier, 1582-85
Stephanus de la Barge, 1585-99
Carolus de Valois, 1599
Ludovicus de Valois, 1607-22 [ARV-035]
Henricus Ardier, 1624-64
Casparus de Toureil, 1665-1712
Joannes Ant. de Neuenstein, 1713-40 [ARV-036]
Joannes Bapt. de Scey-Montbeillard, 1741-90
NOMEN:
B.V.M. et St. Jacobus
ANTIQUITUS: :
Doa, Dua, Domus Douae -- Doe, Doe, Doue (numquam Doue), Douhe, Dohe, La Doue, Doe-en-Vellay.
LOCUS:
Amoenissime situm super vallem Ligeris, in monte non longe a civitate Le Puy versus orientem. Com. St. Germain-Laprade, Dep. Haute-Loire, dioc. Le Puy.
Abbatia fundata versus annum 1138 a Raymundo et Gulielmo de St. Quentin pro canonicis O.S.A., juxta oratorium quoddam B.M.V. dedicatum. Initio monasterium duplex [ARV-037]. Petrus de Solignac, episcopus Podiensis, hanc domum cessit Ord. Praem., frustrata annexione ad congregationem Sti. Evurcii Aurelianensis [ARV-038]. Filia Praemonstrati. Possedit ecclesias sequentes: St. Germain-Laprade, Fugeres, Borne, St. Julien d/Ance, Pontempeyrat, Crussol. Refugium in Le Puy. Anno 1443 abbates infulantur. Abbas erat conservator privilegiorum Ecclesiae Cathedralis Podiensis, arbiter natus inter episcopum et capitulum, et habuit primum stallum in Ecclesia Cathedrali post quatuor dignitarios capituli. Reditus annui 3697 Libr. Numerus religiosorum videtur numquam transgressisse duodecim. An. 1566 et 1603: 4 DD et 1 nov., 166 et 1712: 2 DD, 1719: 6 DD, 1766: 3 DD et 1 conversus residentes, et 5 DD ad extra. Anno 1566 tantopere est devastatum a Calvinistis, et iterum an. 1589 a civibus Podii, ut exinde elanguerit. Annis 1590-1677 in commenda. Doa, quae saec. XIII spectaverat ad Normanniam, ab anno 1622 addicta erat Circ. Gasconiae. Anno 1770, a Capitulo Nationali Galliae suppressa est canonia, ambaeque mensae unitae et episcopatui Podiensi attributae. Annis 1781/82 monasterium ab ipso Ordine est venditum et dilapidatum. Nihilominus rex adhuc nominavit commendatarium an. 1787, post mortem ultimi abbatis regularis, virum piisimum, qui restaurationem canoniae aediumque illius collapsarum habuit in mente, nec amplius tamen potuit exsequi. Superest pars ecclesiae romanicae, in horreum depravata, cum choro, turri et transeptis. Exstat pariter magna pars monasterii, quod nunc est praedium.
ARCHIEVALIA:
Maior pars periit. Arch. Dep. de la Haute Loire, Le Puy, 18H 1-231. (nr. 46: Inventarium Archivorum an. 1788.)
Arch . N. Paris G(9) 510-512, 632, 4 (an. 1770-72)
Arch Paroisse de St. Germain-Laprade
Collection Bertrand de Doue (apud Mme. Paul Buyon de la Tour, Doue)
BMun Nancy 992/VII, 3/8, 139.
LITTERATURA:
HUGO I 613
WAEFELGHEM 77
BEAUNIER/BESSE V 160
COTTINEAU 994, 2709, 2749, 2791
DARAS 58
Dict. Top. Haute Loire 170
Gall. Chr. N. II 769-73
ISAD Haute Loire, Sér. G (1903) passim
LECESTRE 46
Lettr. com. Jean XXII cf. ind.
Reg Benoit XII 212, 5381, 5684, 6991
Rev. Mabillon III 131
DuTEMS III 388
VALVEKENS Chap. Gen. Despr. cf. ind.
A. BOUDON, Les municipalités du Puy pendant la période révolutionnaire 1791, Le Puy 1894, I 56-57
F. de la CONTERIE, La restauration de l'Abbaye de Doue en 1625 (BHS Acdu Puy, XXXIII, 1953, 118)
A. JACOTIN, Preuves de la maison de Polignac, 5 voll. Paris, 1898'1906 cf. ind.
P. LE BLANC, Journal de J. Baudoin sur les Grands Jours de Languedoc (AnSAcdu Puy. XXX, 1869)
Ed. MARTENE/CHARVIN, Histoire de la Congrégation de St. Maur 1612/1767, La Rochelle 1928/43, II 39
R. PONTVIANNE, Recherches historiques sur l'Abbaye de Doue et sur les prieurès qui en dèpendaient, Le Puy 1900 I (vol. II. de parochiis, non prodiit)
Ch. ROCHER, Pouillés du diocèse du Puy. L'Abbaye de Doue (Tablettes historiques du Velay IV, 520-21)
A. de ST> AHOND, L'ancienne abbaye de Doue, Surel 1900
N. et F. THIOLLIER, Architecture religieuse à l'époque romane dans l'ancien diocèse du Puy, Le Puy 1900, 109-11.
SERIES ABBATUM:
Gaufridus, 1184-1200
Armandus Dussoyre, 1215-33
Bernardus d'Espaly, 1233-40
Imbertus, 1240-45
Jarenton de Glavenas, 1245-55
Giraldus, 1268-72
Gulielmus de Plauzat, 1293-1306 [ARV-039]
Petrus Peytavin, 1307
Petrus de la Garde, 1213-18
Petrus Percamy, 1319
Petrus Poitevin du Gard, 1320-30 [ARV-040]
Stephanus de Bodasel, 1332
Stephanus Benoist, 1334-35
Joannes de St. Paul, 1340-50
Petrus de la Roche, 1351
Joannes de Lobeyrac, 1351
Joannes Francon, 1361-75
Joannes Planchemine, 1382-85
Dalmatius Thouzet, 1392-1422
Joannes Chambon, 1423-36
Petrus Rodier, 1440 (dein abbas in Cuissy)
Robertusd de Montanhac, 1443-45
Matthaeus de Burianne, 1445-81
Joannes de Burianne I, 1481-88
Thomas Duron, 1488-93
Claudius de Burianne, 1493-1529
Joannes de Burianne, II, 1529-60
Christophorus Allard, 1560-90
Henricus Berald, 1590
Joannes Dulac, 1605
Martinus Barry I, 1609-24
Martinus Barry II, 1630-42
N. Barry 16...-1676 [ARV-040a]
Henricus de Senecterre, 1676-77
Silvester de Morgues de St. Germain, 1679-1714 (abhinc abbates non iam residebant)
Robertus de Villers de la Berchere, 1714-26
Petrus Franc. Irailh, 1726-29
Joannes Ludov. Genetet, 1729-41
Gustavus Ferdin. Krust, 1741-52
Petrus Emman. Fagnier de Neuville, 1752-53
Joannes Bapt. Opinel, 1753-62 [ARV-41]
Martinus Gaudivally, 1762
Bartholomaeus Mocquet, 1762-70, + 1787
Joseph V. S. Bergonhon de Rachat-Desgranges, 1787-90
Inseri Nequit:
Wilbertus, 12...Ob. Praem. 9 VI
NOMEN:
NEUFFONTAINES <<ELENCHUS MATERIAE>>
B.V.M. et St. Gilbertus
ANTIQUITUS: :
Novemfontes, -tium; Sancti Ger-, Gir-, Gilberti in Arvernia -- Neuffons, -fonts, Saint Gilbert en Auvergne.
LOCUS:
Secus viam in com. St. Didier-en-Rollat, cant. Escurolles, dep. Allier, dioc. Clermont, nunc Moulins. Hodie vocatur Saint-Gilbert.
FUNDATIO / HISTORIA:
Abbatia fundata circa annum 1150 a Sancto Gilberto equite et toparcha loci, que dedit omnia sua ad fundandam hanc canoniam, una cum hospitali adnexo, a sororibus Ordinis forte administrato. Uxorem et filiam collocavit in asceterio Aubeterre iam existenti, et satis distanti, quod ad regulam Praemonstratensem conversum, abhinc suberat paternitati abbatum Novemfontiium. filia de Dilo, filiae eius fuerunt Bellevaux et Clermont St. Andre. Historia abbatiae, quae erat regia et possidens justitiam integram, propter interitum archivorum vix est nota. Confirmationes pontificiae an. 1184 et 1188. Ecclesiae incorporatae: St. Didier-en-Billy, Monteignet, Neuglise; beneficia simplicia: Aubeterre, Luzeray, Moladier, Braville St. Abdon, Lezat [ARV-042]. Canonia erat pauper, reditus annui mensae abbatialis an. 1683 erant 1500, conventualis 2400 Librarum. Saec. XIII pertinuerat ad Circ. Normanniae, ab. an. 1622 ad Circ. Campaniae. Erat sub commenda iam a fine saec. XV. Status personalis 1615: 6 DD, 3 nov., 1768: 4 religiosi. Saec. XVI memoria sepulchri Sti. Gilberti fuerat perdita. Instigante J. Lepaige, procuratore Ordinis, anno 1615 denuo detecta sunt ossa illius sancti, qui semper in regione magno habebatur in honore. Anno 1790 suppressum est. Reliquarium Sti. Gilberti, magnam partem continens ossium, an 1791 ablatum in St. Didier, non iam invenitur [ARV-043]. Ecclesia abbatialis destructa est an. 1845-50, superest modica domus abbatis et monasterium integrum ut fuerat an. 1790, continens capitulum et calefactorium saec. XIII/XIV [ARV-044].
ARCHIEVALIA:
Perierunt fere omnia.
Arch. Dep. de l'Allier, Yzeure: H 0927 (1 fasc. cum 16 documentis).
Ibidem D 49; E 148, 258, 315 (cf., ISAD Allier D et E, index) G 1371.
Ser Q distr. de Gannat 54, 55, 63, 276
Arch. Dep. Clermont-Ferrand C 7350, 7403;
G. Insin Episc. Reg. 33 f 2; 37 f. 147; 46 f. 44; 49 f. 21; 101 f. 62; 106 f. 136, 201; 114 f. 230
BMun Clermont-Ferrand MS 673 f. 59-61
BMun Laon MS 538 p. 701
LITTERATURA:
LEPAIGE 482, 1042-46
HUGO I 743, pr. 598
WAEFELGHEM 226
AASS Junii I 762-66 (Vita S. Gilberti)
BEAUNIER/BESSE V 110
CHAIX 344, 360-63
COTTINEAU 1872, 2057
Form. Pr. nr. 21
Gallia Chr. II 414-15
JAFFE 16 268
LECESTRE 45
Lettr. com. Jean XXII cf. ind.
MIGNE t. 204, c. 1355-57
MORET I 653-56
PICOT 76, 523
POTTHAST 2270, 24 165
PREVOST RBC 185
Reg. Bonif. VIII 522
Reg. Clemens V 9470
Reg. Leon X 6394, 12 907
Du TEMS III 202
VALVEKENS Chap. Gen. Despr. cf. ind.
VERNIERE 64
G. BOUDANT, Abbaye de Neuffontaines (BSEBourbonnais VI, 1856-58, 400-39; t. à p. Moulins 1858)
J. BRANCHE, La Vie des Saints d'Auvergne et du Velay (2a ed. proc. MARMAISSE, 2 voll. Clermont 1858) I 185-87
J. CORNILLON, Vente des biens nationaux dans l'Allier, Moulins 1911-13, I 160, 169, 176
L. COTE, Un chevalier qui se fit moine: Saint Gilbert, abbé de Neuffontainnes, Moulins 1952
M. GENERMONT, Notes sur Saint Gilbert, (BSEBourbonnais 1927 pp. 369-73)
M. HUILLARD/BREHOLES, Archieves Nationales, Titres de la Maison Ducale de Bourbon, 2 voll. et table, Paris 1867-82, nr. 368, 2768A, 6140
G. MALVIELLE, Quelques prieurs claustraux de St. Gilbert, et prieurs-curés de St. Didier (BESBourbonnais 1951 86-90)
IDEM Les sepultures de St. Gilbert et ses reliques (Ibidem 1952 182-88)
IDEM Les abbés de St. Gilbert de Neuffonts (ibid. 1950 104-10)
J. VIPLE Notes sur Neuffonts, (ibid. 1927 344-56) De Sancto Gilberto cf. etiam Chronicon Roberti Altissiodor., vide supra II 476
SERIES ABBATUM:
Gilbertus prior, 1150-52
Godefridus prior res. 1158
Petrus abbas, 1159
Joannes, 1188
Stephanus ca. 1200
B..., 1213-33
Pontius, 1253
Arnulphus, 1259 [ARV-045]
Geraldus de Ussende, 1280 [ARV-046] forte postea abb. Sti. Andreae
Petrus de Montmond, 1281-86 [ARV-046]
Stephanus, 1286-95 [ARV-046]
Jugo de Merdogne, 1305-24 [ARV-47]
Joannes de Ruzella, 1325-29
Gulielmus, 1350
Joannes Boirolle, 1380-1400
Joannes Chaput, 1400-24
Humbertus de Chareil, 1441-46
Imbertus, 1461 [ARV-048]
Petrus Goynon, 1464 [ARV-049]
Gulielmus de St. Avit, 1489-99
Franciscus de St. Avit, 1536
Gilbertus Bayard, 1552, res. 1566
Blasius Lappelain, 1566-79
Blasius Colin, 1590
Thomas d'Apchon, 1603-15 [ARV-050]
(Ignotus) + 1634
Claudius de Prevost, 1635-43 res.
Jacobus du Croc, 1643-ca. 1678
Ludovicus Archon, 1678-1717
Franciscus Roussel de Tilly, 1717-32, res.
Carolus de l'Isle du Gast, 1732-39
Petrus de Marsan, 1739-71
Antonius Car, de Beaupoil de St. Aulaire, 1771-82 res.
Carolus Henr. de Rosiere de Soran, 1782-90.
Vide supra pp. 13 et 28. Catalogus L, caute legendus, immo abbatiam LieuDieu adscribit Circ. Arverniae.
Arch. Dep. Puy-de-Dome H 16, 12a.
MALVIELLE 1. c. De quo monasterio vide COTTINEAU 1740
BSEBourbonnais 1950 pp. 106, 108
MORET 1. c.
An. 1193 vocatur: Sti. Pauli Vellaevallensis (Arch. Dep. Nievre, 52, H 1). Saec. XVI/XVIII generatim vocabatur: Nostre Dame de Bellevaux.
BARBIER (vide supra vol. II, 376) p. 50: "Commemoratio Dameronis priorisse et fundatricis Bellevallis".
Arch. Dep. Nievre, 1. C.
Form. Pr. nr. 60
Vide supra, p. 24.
Imago abbatiae ca. an. 1840 apud MOREILLET/BARAT 1. c.
Coll. H. de Flamare (Arch. Dep. Nievre), I, 105
CACHET, 90
Idem auctor p. 101 probat Guerricum, quem series Galliae Christ. erronee facit abbatem secundum, hic esse ponendum.
Arch. Dep. Nievre, 52, H. 1.
CACHET, 90.
Sive Herard (HUGO: Girard). Anno 1453 occurrit tamquam prior (Arch. Dep. Nievre, 1. c.) -- Gall. Chr. habet Petrum de Fontenay commendatarium in successorem, eius, pro annis 1440-42, quem vero nec HUGO adducit, nec CACHET. Videtur esse confusio cum abbate eiusdem nominis, qui obiit an. 1499.
Coll. Soultrait, Limanton
CACHET, 90
Coll. de Flamare, I, 106
Arch. Dep. Nievre, 52, H, 2, f. 238
Coll. Soultrait, Limanton; et CACHET, 90
Coll. de Flamare, 1. c.
Ibid., I, 107; Coll. Soultrait, 1.c.
In obituario canoniae, die 16a januarii, vocatur fundator (TARDIEU 357)
Fundatio hoc anno, et a fundatore tam glorioso, postea a canonicis est ficta, ut primatum in circaria sibi possent vindicare, prae canonia Novemfontium tenui et paupercula. Si abbatia Sti.
Andreae an. 1149 esset orta, illa non potuisset eius esse genitrix. Insuper Stus. Andreas, ut illa, probabiliter habuisset parthenon adiunctum. Atqui de monialibus in archivis tam amplis nullum invenitur vestigium.
Erat "in sacristia monasterii, officium claustrale".
Quas vicarias enumerat HUGO 1. c.
Primus abbas commendatarius contractu se obstrinxit alere 11 canonicos et 6 novitios.
HUGO nescit.
TARDIEU, 1. c. -- in necrologio loci: + 24. X.
TARDIEU: an. 1254. HUGO condundit eum cum Bertrando de Plauzat ut supra.
HUGO: Matthaeus Saumar, 1371.
Anno 1553 vocatur "Cardinalis Stae. Agathae". Difficile est determinandum, quando avunculus desierit, neposque coeperit beneficium possidere.
TARDIEU habet: Annet de Chauffrut, 1610; Ludov. de Valois, 1618-22.
TARDIEU: N. de Scey-Montbeillard I, 1726-40, et II (mepos eius), 1740-90. Quod est, secundum archiva, apertus error.
Obituarium Praem., 21, IX, Margareta soror Doe. Ceteroquin de asceterio in Doa nihil scitur.
Ste. Euverte d'Orleans, v. supra, vol. II, 506
An. 1308 occurrit apud PICOT, 523
Forte 4 Petri ab an. 1307 sunt una cademque persona.
[ARV-40-a -- sic scripsit auctor] <<BACK TO THE TEXT>>
Gallia Christ., et exinde omnes auctores habent unum abbatem huius nominis tantum: Martinum Barry 1613-76. Revera extitisse tres abbates huiusmodi, primus lucide exponit A. BOUDON-LASHERMES, Les Vigueries carolingiennes vellaves, Yssingeaux, 1935, pp. 42-43.
Vide Anal. Praem., X, 162.
BSEBourbonnais, 1950, p. 108.
Vide art. MALVIELLE. Nuper (1945-46) denuo factae sunt excavationes in loco ecclesiae abbatialis deletae, ad invenienda ossa Sti. Gilberti, sed frustra.
Ala opposita, pariter subsistens, forte quondam fuerat hospitium vel xenodochium. Reliqua pars monasterii videtur fuisse destructum iam ante an. 1790. Confer quod diximus supra, vol. II, 446-47.
HUILLARD/BREHOLLES, 368.
Reg. Boniface VIII, 522.
Reg. Clement V, 9470, PICOT, 523.
HUILLARD/BREHOLLES, 6140. Forte est idem ac praecedens.
Arch. Dep. Allier 1. c.
Anno 1615, ad beneficium quoddam pinguius adipiscendum, transit ad Ord. Sti. Benedicti, et fuit exinde commendatarius. Anno 1644 adhuc erat in vivis (MALVIELLE Les Abbes 1. c.).
<<LIMES CIRCARIA ARVERNIAE || END OF CIRCARY OF AUVERGNE>>
Posted unconditionally on this website with the permission of both DeGruyter Publishing Company, Berlin, Germany and Abbot Thomas Handgraetinger, Windberg Abbey, 1999. All rights reserved by both DeGruyter Publishing Company, Berlin, Germany and Windberg Abbey, Order of Canons Regular of Prémontré.