Monasticon Praemonstratense
Id est Historia Circariarum atque Canoniarum Candidi et Canonici Ordinis Praemonstratensis
- Praefatio
- Domi:
- Notae
PRAEFATIO: <<ELENCHUS MATERIAE>>
Livoniae gentes ad orientalia maris Baltici litora sitae (ubi nunc temporis res publicae Latviensis ac Estoniensis sub servitute durissima gemitant) sero quidem sed Providentia Divina sic iam tunc probante de obumbratione paganismi ad lumen veritatis Christianae conversae fuerunt.Vi praevalente crucis Christi verbo Divino seminato, neque minus vi gladii et peregrinorum, maxime colonizandi novam terram causa e Saxonia, Westphalia. Frisia ac aliis partibus Germaniae maritimae advenarum et ensiferentium fratrum Militiae Christi ca. 1203 hic fundatae. Quibus fratribus miserabili clade 1236 peredmptis fratres Ordinis Teutonici succedentes, munus militandi contra gentiles tribus Livoniae susceperunt, nova plantatio virens Ecclesiae Romanae hic plantata, conflictu quidem hoc cum paganis praestantissimo ineunte saeculo XIII initiato, finaliter tantum centennio post peracto.
Regibus ac regulis propriis gladio peremptis et terra sic subjecta, convertendae et neoconversae gentes novis dominatoribus terrae originis Germanicae sive mitra ornatis episcopali sive ense cinctis Ordinis Teutonici sive colonistis urbium communitatibus adscriptis, ex eo parere tenebantur.
Nondum requievit terra ac ecclesia nova a bellis, iamiam novum nomen inter nationes occidentales valens Livonia sive Terrae Marianae, prout ab Innocentio III P. M. anno 1215 durante Oecumenico Quarto Lateranensi intitulata acquisivit. Ab eo tempore usque ad quasi sub novatione lutherana expirantem catholicum vere medium aevum provincia haec transmarina mirabiles in religione christiana progressus fecit, ut non prostremam inter provincias Europae eius temporis dignitatem consecuta videretur. Meritorie revera namque ecclesia Rigensis (annis 1245 respective 1253 archiepiscopali dignitate aucta) sanctum munus evangelizandi ultimis in finibus occidentis christiani mediaevalis assumpsit et perfecit, secundum id, quod perbelle scriptor eius temporis historiarum reliquit: "Sic Roma dictat jura, Riga vero rigat gentes".
Episcopo resp. Archiepiscopo Rigensi vel in concionatione Verbi Divini supervigilanda, vel in rebus ecclesiasticis administrandis, vel etiam in causis civilibus cuiuscunque generis ad principatum terrae pertinentibus, Capitulum Cathedralis metropolitanae eius quod interdum Canonia erat Candidi et Canonici Ordinis Praemonstratensis candidissime a concilio et adiutorio fuisse haud explicandum.
Non dedecet autem hic brevis explicatio rerum Livonicarum in genere. Livoniam mediaevalem revera unionem vel confoederationem inter se, prae horror, concertantium ardentissime et cruente et quidem saepius quam concurrentium dominorum terrae, maxime Archiepiscopi et Ordinis Teutonici, sed etiam aliorum episcoporum et civitatem fuisse historia docente apparet.
Hinc partes historicae et maximi valoris in rebus Livonicis Capituli Rigensis Archipraesuli suo assistentis et causam Ecclesia Rigensis illustrissime promoventis. Historiae scriptores comprobant raro Canoniam Praemonstratensem natura sua exemptam, et etsi dignitate Capituli Archiepiscopalis ornatam, tam intrepidanter partes Antistitis sui tenuisse quam Capitulum Rigense. In silva documentorum mediaevalium res Livonicas vel protius Rigenses spectantium, rarissime extat pergamentum sive de ecclesiaasticis sive de civilibus agens, quod non esset a membro Capituli in actu praesenti testificatum et sigillo Capituli sigillatum
Proh dolor, scriptoris de rebus Livonicis nullam habemus enarrationem, quae solide et comprehensive de operibus Capituli huius Rigensis candidae aliquando Canoniae Praemonstratensis illustrissime peractis, invocet et perquirat.
Nec et nos etsi propensi hic munus hoc nobis commendamus: longum esset historiam centenariam conversionis gentium Livonicarum et laudes Praemonstratenses in missione terrae enarrare, longissimum esset, si commentarium de meritis Capituli Rigensis in administratione rerum ecclesiasticarum Archidiocesis decursu saeculorum suppeditaretur, immo opus esset et historiam Livoniae mediaevalis totam hic exponere, si cometentiam Capituli Rigensis in rebus civilis potestatis examinaremus. Restat futuris diebus ac alia occasione opus hoc perficiendum. Hic et nunc tantum breviter de organisatione et particularitatibus Capituli Rigensis mentionem facere et in additione aliquod, in quantum superest, de altero Capitulo Livoniensi quod similiter ad Ordinem pertinuit Praemonstratensem, Capitulo nempe Semigallensis Episcopi de Mezotne memorare juvat.
DOMI:
MEZOTNE [LIV-01] <<ELENCHUS MATERIAE>>
ANTIQUITUS:
Medejohte, Mejohte, Majocti, Janotti
LOCUS:
Quondam residentia regum Semigalliae (germanice Semgallen) mediae regionis et tribus Lettorum ante conversionem eius. Saeculo XIII peractae. In Lettonia.
FUNDATIO / HISTORIA:
Documenta nonnulla de annis 1234 et 1237 mentionem de H. respective de Helia praeposito Semigalliensi sive de Majocti Ordinis Praemonstratensis faciunt, qui Helias antea (1226 et 1232) magister Capitulo Rigensi O. Prae. pertinuisse satis certe est supponendum. Paucissima scimus de Capitulo hoc Semigalliensis Episcopi, de supra laudato praeposito hoc tamen est conjiciendum; quod enim ipse ut membrum Capituli Rigensis et canonicus Praemonstratensis circa annos ut supra Capitulum Semigallense de Mezotne et organisavit et repraesentavit maxime curae missionis incumbendo et verisimiliter de facto Rigae residendo. Scimus Episcopum finitimum regionis Seloniae (1218 creatus) Bernhardum de Lippe (famosus antea miles cruciferens in Oriente et Abbas de Monte Sti. Nicolai in Livonia Ord. Cist.) se ardentissime sed ineffective ad conversionem Semigallorum paganorum adstrinxisse. 1225-26 rex Semigallorum Vestardus introitum et missionem in Semigallia de Mezotne excurrendo uni tantum sacerdoti permisit. Anno post (1226) episcopatus Seloniensis eliminatur et novus episcopatus Semigalliensis sub episcopo Lamberto adhuc Seloniensi creatur. Hoc anno verisimiliter Capitulum Semigalliense et hoc uti canonia Praemonstratensis est fundatum. Neque plus iam de re scimus. Semigallorum tribus de paganismo ad fiden vera ca. finem tantum saec. XIII conversa permanenter missionem disturbans certe et canoniam de Mezotne, si enim ibi residere assumpserit, oppugnavit quam maxime.
LITTERATURA:
Fontes ordinis nesciunt. Speciatim notanda sunt sequentia:
Anal. Praem. IV (1928) 69
GOOVAERTS IV 116, 293
H. HILDEBRAND, Livonica vornehmlich aus dem 13 Jahrhundert, im Vatikanischen Archiv. Riga 1875, Urk. Nr. 21, S. 39-49, vide notas 2 et 3 pag. 49
KRARUP, Bullarium Danicum, Kobenhavn, 1932. Nr. 265 (Gregorius IX, 1234 [LIV-02])
NOMEN:
B.M.V.
ANTIQUITUS:
Regia, Riggen, Regiensis, Rigensis
LOCUS:
Civitas capitalis Livoniae, hodie Lettonia, et sedes metropolitana pro terra baltica.
FUNDATIO / HISTORIA:
Capitulum Ecclesiae Cathedralis in honorem B.M.V. dedicatae 1209 - 1566 etsi cum intervallis, ut inferius, Canonia erat Ordinis Praemonstratensis. Episcopus primus Livonicae Missionis Meynardus (+1196) Ykescole dum resideret, iam anno 1186 cum infulas recepisset, ibidem capitulum canonicorum secundum regulam Sti. Augustini instituit et vestem nigram praescripsit. Ipse enim Meynardus quondam canonicus Sti. Augustini Segebergensis in Holsatia fuerat. Successor eius secundus, Albertus (1198-1229) canonicus quondam Bremensis et procreator verus Livoniae mediaevalis, terram ingrediendo sedem et episcopi et capituli anno 1201 in novam civitatem Rigam transtulit. Albertus intimus erat amicus episcopi Raceburgensis Philippi qui dignus Sti. Norberti filius et frater Praemonstratensis recolitur. Mox advocat fratres ordinis e Westfalia et Saxonia missioni Livoniae insudaturos, advenerunt plures eorum e canoniis Cappenberg, Scheda et Gottesgnaden. Cum anno 1209 Philippus, Raceburgensis episcopus Livoniam visitaret, Albertus episcopus de rogatu consilioque illius Joannem canonicum Scheidensem praepositum capituli cathedralis Rigensis instituit. Quam reformationem inchoatam triennio post per aggregationem capituli ad ordinem Praemonstratensem perfecit. Capitulum Rigense tamquam Praemonstratense a Summo Pontifice annis 1227 et 1238 est recognitum. Initio videtur fuisse consideratum tamquam filia Gratiae Dei, id est Gottesgnaden in Saxonia, sed in posterum habebatur ut filia Praemonstrati, et habuit positionem omnino specialem in ordine. Cum e sola hac ecclesia Rigensi consisteret - ecclesia enim Semigalliensis ad breve tantum tempus ordini fuit incorporata -, "Circaria Livoniae" fuit valde theoreticum quid, et in praxi a fine saeculi XIII Riga considerabatur tamquam "nullius circaria". Gubernium ordinis solebat tres circarias Daniae, Slaviae et Livoniae cumulatim administrare et eas tamquam unam considerare. Praesertim cum canoniis pomeranis (Slavia) Riga intimas videtur habuisse relationes [LIV-03]. Propter magnam distantiam praepositus Rigensis omni septennio tantum Praemonstratum adire tenebatur. Archiepiscopi de jure a capitulo de gremio erant eligendi, sed de facto generatim ordini videntur fuisse alieni [LIV-04].
Annis labentibus et certamine tremendo per longa saecula subsequentia durante inter Episcopum resp. Archiepiscopum Rigensem et praepotentem Ordinem Teutonicum rivalem eius, Capitulum etiam Rigense, fulcimentum intrepidum Antistitis, a Teutonicis fratribus oppugnatur ut, canonicis sibi subjectis, et totam Ecclesiam Rigensem Ordo sibi subjiceret.
Ne vestis candida canonicorum Praemonstratensium ansam daret ad admittendam similitudinem at consuetudinem spiritus fratrum et sacerdotum ordinis Teutonici, et ad incorporationem Capituli in illum aut vi aut dolo perpetrandum, Sigfridus Archiepiscopus anno 1373 regulam et vestem nigram canonicorum St. Augustini in capitulo reinduxit. Non vero per longum tempus. Anno nempe 1394 Ordo Teutonicus in climace potentiae capitulum Rigense vi sibi subjecit et canonici, corpore quidem sed non spiritu magistro ordinis votum subiectionis voverunt, ea sub conditione, ut vestis candida et regula Praemonstratensum sibi redderentur. Quod et factum est. Sic vestis evasit signum aut contemptus aut adherentiae per saecula longa miserabiliter vitam torquens canonicam Capituli Rigensis strictorem Praemonstratensium consuetudinem quidem praeferentis, sed ex abrenuntiatione supremationis fratrum Teutonicorum vestem una cum more abiurantis. 1423-1451 Capitulum Rigense denui institutio ordinis Sti. Augustini erat, ratione maioris independentiae Archiepiscopi ab ordine Teutonico, sed 1451 albis denuo induti, canonici Rigenses uti capitulum Praemonstratense cursum saecularem usque ad suppresionem Capituli anno 1566 lutheranismo supercrescente compleverunt.
Ecclesia cathedralis, annis 1211-16 constructa, simul cum claustro subsistit, sed nunc est lutherana.
Capituli Rigensis historiam splendidissime eo tempore, dum regulam Praemonstratensem colerent, inscribendam neque sub oppressione Ordinis Teutonici canonicos multum in incommodum vergentes Stum Norbertum secuturos perscrutatorem operosum urgentissime advocare supra iam diximus. Opus hoc quamquidem ex defectu fontium decursu temporis loquacium eminenter aggravari certum est. Nec iam quidem historia Ecclesiae Rigensis mediaevalis in genere sufficienter elucidata adhuc extat. Historiarum scrutatores de rebus Livonicis agentes usque adhuc quasi lineam protestanticam tenentes, magis de partibus ordinis Teutonici, quam de progressibus ecclesiasticis Catholici aevi in opera contulerunt. Quad Capitulum Rigense saltem habemus quotquot satisfactorie tantum quaestiones de mutatione vestis canonicorum (Kallmeyer), de organisatione regulari (Bunge et Mettig) necnon de membris Capituli Ordini Praemonstratensi pertinentibus in quantum nomina eorum a documentis traduntur (Arbusow, Mettig) examinatas. Et haec prae annis septuaginga et plus pro prelo parata opuscula iam urgentissime revidenda videntur.
ARCHIEVALIA:
Archivum Historicum Civitatis Rigensis, Sectio Secretior Senatus Civitatis Rigensis tum Interior, tum Exterior.
Archivum Rei Publicae Latviensis Rigae, Sectio Nobilitatis Livonicae et Theca copiarum de Archivo Vaticano
Archivum et Bibliotheca documentorum Volksdeutsche Mittelstelle quondam in Posnania.
FONTES ET LITTERATURA:
Liv-, est- und kurländisches Urkundenbuch, hrsg. von F.G. von BUNGE, erweitert von L. ARBUSOW sen. et jun., Riga 1853 et seqq.; liv-, est- und kurländische Urkunden-Regesten bis zum Jahre 1300, hrsg. von F.G. v BUNGE, Leipzig 1881.
Codex Diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae, Tomus V, hrsg. von M. DOGIEL, Wilna 1759
Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae gentium . . . historiam illustrantia, hrsg. von A. THEINER, Romae 1860
Fontes Historiae Latviae Medii Aevi, ed. A. SVABE, Rigae 1937 et 1940 (Fasc. I et II Voluminis II: Anni usque ad 1256).
Livländische Güterurkunden I - II hrsg. von H. v. BRUININGK u. N. BUSCH, Riga 1908
Brieflade, Est- und Livländische, III: Chronologie der Ordensmeister über Livland, der Erzbischöfe von Riga u der Bischöfe von Leal, Oesel-Wiek, Reval u. Dorpat, hrsg. von R. v. TOLL u. Ph. SCHWARTZ, Riga 1879
De Chronicis res Livonicas medii aevi spectantibus et inevitabiliter de Capitulo Rigensi agentibus hic mentio fit nonnullarum tantum:
HEINRICI de LETTIS Chronicon Livoniae ed. W. ARNDT in MGH, SS. Tomus XXIII, Hannoverae 1874; in usum scholarum ex M.G.H. recudi fecit G.H. PERTZ, Hannoverae 1874
LIVLÄNDISCHE REIMCHRONIK, hrsg. von Leo MEYER, Paderborn 1876
HERMANNI de WARTBERGE Chronicon Livoniae, hrsg. von E. STREHLKE in Script. Rer. Pruss. II, Leipzig 1863
HUGO II 673
WAEFELGHEM 209
ZAK in Anal. Praem. V (1929) 247
A.M. AMMANN S.J., Kirchenpolitische Wandelungen im Ostbaltikum, Rom 1936
L. ARBUSOW, Livlands Geistlichkeit (mit 2 Erweiterungen), Sonderabdruck aus dem Genealog. Jahrbuch für Liv-, Est- und Kurland, Riga 1909 et sqq.
L. ARBUSOW, Die Einführung der Reformation in Liv-, Est- und Kurland, Leipzig 1921
L. ARBUSOW, Römischer Arbeitsbericht I-II (Acta Universitatis Latviensis XVII u. XX), Riga 1928-29; II-IV (ibidem, Seria Facultatis Philolog. I, 3 u. I, 4), Riga 1929-1933
E. BONNEL, Rußisch-livländische Chronographie, St. Petersburg 1862
H. BRUININGK, Messe und kanonisches Stundengebet nach dem Brauche der Rigaschen Kirche im späteren Mittelalter (Mitteilungen aus der livl. Geschichte, hrg. von der Ges. fur Gesch. und Altertumskunde zu Riga, Bd. XIX), Riga 1903
H. BRUININGK, Die Geburtsstandsverhältnisse in den livl. Domkapiteln (Sitzungsberichte der Ges. f. Gesch.- u. Altertumskunde zu Riga a. d. J. 1908), Riga 1909
A. v. BULMERINCQ, Die Besiedlung der Mark der Stadt Riga 1201-1600 (Livl. Mitteilungen Bd. XXI), Riga 1921.
F.G. v. BUNGE, Livland, die Wiege der deutschen Weihbischöfe (Baltische Geschichtsstudien I), Leipzig 1875
F.G. v. BUNGE, Der Orden der Schwertbrüder (Balt. Geschichtstud. II), Leipzig 1875
F.G. v. BUNGE, Die Stadt Riga im 13. u. 14 Jahrhundert, Leipzig 1878
G.A. DONNER, Kardinal Wilhelm von Sabina, Bf. v. Modena, Papstl. Legat in den nordischen Ländern (+1251), Helsingfors 1929
W. v. GUTZELT, Das Stadtgebiet Rigas (Livl. Mitteilungen Bd. XI), Riga 1865
Th. KALLMEYER, Geschichte der Habitsveränderungen des Rigaschen Domcapitels (Livl. Mitteilungen Bd. XII), Riga 1880
C. METTIG, Zur Verfassungsgeschichte des Rigaschen Domcapitels (Livl. Mitteilungen, Bd. XII), Riga 1880
C. METTIG, Bemerkungen zur Geschichte des Rigaschen Domcapitels (Sizungsberichte a. d. J. 1912)
W. NEUHAUS (vide supra apud Scheda, Circ. Ilfeldiae)
W. NEUMANN, Das mittelalterliche Riga, Berlin 1892
IDEM, Der Dom zu St. Marien in Riga, Riga 1912
G. RATHLEF, Das Verhältnis des livl. Ordens zu den Landesbischöfen und zur Stadt Riga, Dorpat 1875
O. v. RUTENBERG, Geschichte der Ostseeprovinzen, Leipzig 1859-1860
Th. SCHIEMANN, Rußland, Polen u. Livland, II (Onckens Allgem. Gesch. in Einzeldarstellungen), Berlin 1887
A. SPELLE, Historia Lettoniae. Italice Romae, Lettice Holmiae 1948, anglice praeparatur ad prelum item Holmiae.
J. STRAUBERGS, Historae urbis Rigensis (lettice) Riga 1938
A. SVABE, Lettische Kulturgeschichte II, (Lettice) Riga 1922
F. WINTER, Uber den Anteil des Magdeburger Landes an der Eroberung und Germanisierung Livlands, in GBMagd (cf. Saxoniam) II 1867 34-48.
[LIV-01] <<RETURN TO THE TEXT>>
Pronuntia modo gallico: Mejotne.
[LIV-02] <<RETURN TO THE TEXT>>
"H. prepositum de Majocti, praemonstratensis ordinis, magistrum Heliam et magistrum Jordanum Rigenses canonicos eiusdem ordinis."
[LIV-03] <<RETURN TO THE TEXT>>
Anno 1405 legavit Martinus Isenmenger, canonicus Rigensis, residens in Stralsund, "confratri suo" vicario Usedomensi et canonico Grobensi missale quoddam ordinis (Hoogeweg, Die Stifter und Klöster Pommerns, II 333).
[LIV-04] <<RETURN TO THE TEXT>>
Duo ex antiquis catalogis habent notitias haud parvi momenti de ecclesia Rigensi, quae res supra allatas elucidant. In Ninivensi secundo enim legimus: "in liuonia. Terra quae nuper est conversa ad videm, terra ultra Poloniam sita, sedes cathedralis, modo metropolis, decem sibi subiectas ecclesias habens cathedrales, et est ecclesia filia praemonstrati anno gracie MCCXIJ, recepimus super hoc litteras alberti episcopi Livoniensis: Riga." In Hilgenthalensi simul et in Windbergensi inveniuntur sequentia: "In Lyvonia. Riga Praemonstr. Notandum quod ista ecclesia est metropolitana, nam conventus eligit archiepiscopum, et ibi est praepositus, qui habet regimen canonicorum illius ecclesie. Et ille prepositus debet venire ad capitulum de septennio ad septennium, nisi de novo fuerit procreatus, nec est ecclesia illa alicuius circarie propter ipsius remocionem item archiepiscopus habet decem suffraganeos ecclesie Rigensi subiectos." Bene apparet, ecclesiam Rigensem, tamquam unicam metropolitanam ordini incorporatam, illi tunc temporis haud parvam fuisse in gloriam.
<<LIMES CIRCARIA LIVONIA || END OF CIRCARY OF LIVONIA>>
Posted unconditionally on this website with the permission of both DeGruyter Publishing Company, Berlin, Germany and Abbot Thomas Handgraetinger, Windberg Abbey, 1999. All rights reserved by both DeGruyter Publishing Company, Berlin, Germany and Windberg Abbey, Order of Canons Regular of Prémontré.