Monasticon Praemonstratense
Id est Historia Circariarum atque Canoniarum Candidi et Canonici Ordinis Praemonstratensis
- Praefatio
- Vicaria Antiqui Rigoris
- Capitula Congregationis Annua
- Archivalia Congregationem Tangentia
- Bibliographia
- Domi:
- Brieulles-sur-Meuse
- Charleville
- Mont St. Odile
- Nancy
- Parey-sous-Montfort
- Paris (SS. Sacramenti)
- St. George-des-Bois
- Vaas
- Fundatio non perfecta
- Praetermissa
- Notae
PRAEFATIO: <<ELENCHUS MATERIAE>>
Cum saeculo XVI fervor reformandi vitam regularem ubique cresceret, neque in Ordine Praemonstratensi defuerunt conanima, disciplinam languentem, immo saepiius dissolutam reducendi ad zelum prstinum. Ineunte saeculo, Ordo nova redegit statuta, quae tamin in quibusdam tantum circariis veros protulerunt fructus reformationis, ut in Hungaria et in Saxonia. Permultis canoniis tunc praeerant abbates strenui et exemplares. Sed humana fragilitas, abusus in ecclesia universali existentes, et in diem crescens haeresis successum efficacem impediverunt. Concilium Tridentinum sanationem malorum gravissima de facto manserunt: scilicet mos tradendi omnes fere episcopatus et beneficia pinquiora aulicis et nobilibus quibuslibet, vocatione sacerdotali generatim carentibus; et inde, ad satisfaciendum illorum rapacitati, emanavit vitium nepotismi, perniciosa cumulatio beneficiorum, et nefastum systema commendarum. Tunc nihilominus surrexerunt sancti homines, qui divinitus afflati, multimode renovaverunt faciem Ecclesiae, novos passim fundantes ordines et congregationes, veteresque reformantes. Inter quoos eminuit Societas Jesu, quae hoc saeculo multa contribuit ad salvandam Ecclesiam, aggressione haeresium et propria corruptione periclitantem. Quae Societas, inter alia, praesertim consolidavit methodum scholarum, gymnasiis et collegiis suis fundamentum ponens "instructionis mediae", qua hodie adhuc utimur. In scholis eius, nova generatio academica, zelo fervens pro Deo et pro Ecclesia renovata, novum hausit spiritum, exigentiis temporis adaptatum. Quae generatio, etiam ubi Ordines antiquos est amplexa, fervorem, pietatem et mentalitatem Societatis Jesu secum tulit, eamque illis plus minusve impressit. Ita Ordines reformati sunt quidem, et denuo ubique effloruerunt novo vigore, sed in spiritu a traditione propria aliquatenus alieno.
Ut iam in capite "De Circariis Galliae in genere" exposuimus, Abbas Generalis Despruets studuit Ordinem nostrum efficaciter reformare secundum traditionem antiquam. Sed "spiritus temporis" fuit fortior. Duo fuerunt in Ordine eiusmodi conanima reformationis, successu coronata: videlicet Congregatio [CAR-01] Hispanica, et Congregatio Antiqui Rigoris, ex Circaria Lotharingia orta. Dum altera traditionem Ordinis reapse adulteravit, consuetudines Hieronymitarum et Jesuitarum ex integro fere amplectens, et unioni cum Ordine postremo valedicens; altera econtra, de qua hic agimus maior cum pietate ad fontes Ordinis disciplinam reducere studuit, praxes aliquas modernas quidemadoptans, sed unioni Ordinis semper manens fidelis. Auctor huius reformationis fuit praeclarus ille Servatius de Lairuelz [CAR-02], abbas Mussipontanus. Natus est anno 1560 in Soignies, civitate Belgii. Avunculus eius erat Jacobus Colpin, in ecclesia Sogniacensi canonicus, qui, Societatem Jesu ineundi causa, Virdunum se receperat; sed Nicolai Psalmaei de sua abbatia Sancti Pauli renovanda meditantis monitu, Norbertinum institutum in hoc Paulino monasterio amplexus erat, paucisque mensibus post editam professionem, coenobii gubernaculis sub prioris nomine susceptis aliquam reformationis speciem introduxerat.
Ad quem Annibal (hoc erat nomen eius in mundo) et consobrinus eius accedentes, candidis Ordinis vestibus induti, et professione emissa, Mussipontum studiorum causa fuerunt missi. Annibal, post professionem Servatius [CAR-03], annis 1580-85 versatus est in academia prope Collegium S. J., partim in Desiderii de la Cour, Petrique Forerii contubernio [CAR-04], partim in ipso Jesuitarum convictu. Dein Lutetiae audivit theologiam. Cum adhuc ibi divinis scientiis navaret operam, a Francisco Loiseleur, vicario DD. Joannis Despruets Abbatis Generalis, Galliarum monasteria perlustraturo, comes adscitus est, et officii sui munere fungens in multis coenobiis disciplinam adeo labefactatam esse advertit ut de ea utcumque instauranda nulla spes superesse videretur. Post annum 1596, Servatius a successore Joannis Despruets, F. de Longpré, Visitator generalis Ordinis est nominatus, et multa, hoc munere fungens, instituit itinera. Ad tempus dein ad suos Virdunumque reversus, dissolutionem confratrum cernens, coepit dubitare, num inter hujusmodi sodales posset animae suae salutem agere; jamque statuerat, deserto suo Ordine, vel ad Benedictinorum vixdum a Sancto-Vitone ortam congregationem, vel ad Capucinos, vel ad Carthusienses evolare. Cum vero quos anteferret discernere non posset, P. Anselmum Andream S.J., virum apostolico studio flagrantem, adiit eique animi fluctuationem aperuit. Sed ille ad perseverandum in suo Ordine et ad suscipiendum in eo reformationis opus vehementer impulit. Quibus exhortationibus confirmatus, Servatius eo magis ad Ordinis sui renovationem totum animarum intendit. Paulatim saniorem partem confratrum suorum in Lotharingia hos litteris, illos alloquiis, omnes vero comitate morumque commoditate sibi devinxit. Mox, visitator in Circaria Lotharingiae renuntiatus, a Daniel Picard, abbate Stae. Mariae in Nemore, coadjutor cooptatus fuit et brevi successor eius evasit anno 1599.
Statim coepit in suum Marianum coenobium introducere reformationem. Anno sequenti, indefesse munere suo Visitatoris Generalis Ordinis fungens,k peragravit omnes fere circarias Ordinis, praesertim Germaniam, Austriam et Bohemiam, et in Ordinis sui monasteria reformationem, at non adeo strictiorem, vel induxit, vel ab aliis magni nominis abbatibus [CAR-05] inductamapprovavit; interim suorum haud immemor, P. Anselmum Andream aliosque Patres Soc. Jesu misit ut disciplinae restaurationem in Mariano coenobio promoverent. Abhinc nil omisit ut saltem in sua circaria reformationem rigorosam praepararet, et animos reluctantes convinceret. Ad proprios tirones in sacro zelo confirmandos varios scripsit libros asceticos ad mentem insignium scriptorum Societatis Jesu [CAR-06]. Quae opera, cum "spiritualitas" propria in Ordine Praemonstratensi eousque vix esset evoluta, et libri hujusmodi a membris Ordinis conscripti et propria traditione imbuti plane deficerent, per duo fere saecula in eo valde fuerunt aestimata [CAR-07], et indolem eius exinde formaverunt. Spiritum Jesuitarum sibi suisque magis imprimere students, Servatius voluit, ut Marianum suum coenobium Mussiponti juxta Collegium S.J. haberet seminarium, quod in antiquo hospitali Sti. Nicasii instituit anno 1603 [CAR-08], Monasterii vero sui, iamdiu vetustate fatiscentis, e silvis, in quibus latebat praedonibus et ignorantiae obnoxium, in eandem urbem transferendi consilium iniit, quod anno 1607 probaverunt Abbas Generalis, Summus Pontifex, Dux Lotharingiae, et episcopi Metensis et Tullensis. Statim Universitati contiguum et vastum erexit monasterium, illudque Collegio Jesuitarum connexuit porticu plus quam millibus passibus porrecta, qua ad audiendas magistroroum lectiones sine pluviarum injuria pergerent discipluli. Novum coenobium anno 1612 fuit inauguratum, et relicto uno sacerdote cum aliquibus conversis in veteri Nemorensi monasterio, totam communitatem transtulit Mussipontum. Anno 1611 Abbas Generalis F. de Longpré litteras misit, quibus summis laudibus laudaret inceptum, et Servatium sociosque eius vehementer hortaretur ut Sti. Norberti vestigiis summo studio insisterent, et ideo ad illam abstinentiam a carnibus perpetuam, strictumque illud jejunium ab Exaltatione Stae. Crucis usque ad Pascha redirent. Serviatius ergo omnium votorum compos factus, strictas constitutiones e primaeva institutione Ordinis depromptas exaravit, et subscripsit ipse anno 1613, una cum pluribus religiosis monasterii sui, et P. Petro Desbans, qui e Bellavallensi monasterio Mussipontum ad amplectendam reformationem accurrerat [CAR-09]. Ad stabiliendum novum institutum, Servatius decrevit mensarum separationem, quam Paulus V PP. anno 1613 confirmavit. Sed validus etiamfulciri Marianam reformationem brevi necesse fuit, quippe cum, ut in rebus alicuius momenti fieri solet, non omnes de Servatii consilio consentirent. Optimi totis manibus applauserunt, alii de eventu dubitabant, alii vero, ab omni instaurationis specie abhorrentes, Servatio, ut solet, ambitionis notam inuere tentarunt, ejusque conamen improbarunt ut quid novum, Ordinis prosperitati et unitati exitiosum [CAR-10]. Qua diversitate opinionum inquietatus, Petrus Gosset, Abbas Generalis, anno 1616 seipsum contulit Mussipontum. Per aliquot hebdomades diligentissime inquisivit de omnibus, et ibi demum tam perfectum vitae regularis exercitium comperit, ut ea quae vidisset ipse, majora esse opinione, et perservantiam in inceptis optandam esse aperte declaraverit. Servatium ergo et conventum suum, ut in sancto suo proposito permanerent invicti adversus detractores et impugnatores litteris authenticis munivit die 4a junii 1616. Summus Pontifex, bulla data die 18a julii 1617, instaurationem initam auctoritate apostiloca roboravit. In quibus litteris, Paulus V articulos a P. Gosset approbatos confirmavit quos conceptis verbis sic retulit:
"Abstinentia perpetua a carnibus, et jejunium ab Exaltatione S. Crucis usque ad Pascha; silentium regulare; laneorum usus cum sola culcitra straminea; dormitio in dormitorio, comestio in refectorio; lection perpetua in mensa; recitatio quotidiana officii parvi B.M.V.; matutinarum officium media nocte; habitus totaliter albus; capitulum culparum quotidie; novitiatus annus secundus; confessio hebdomadaria; accessus sacerdotum ad altare pene quotidianus, et non sacerdotum ad sacram synaxim: hebdomadarius; serotinum examen conscientiae, meditatio quotidiana; recollectio annua cum confessione generali totius anni et renovatio annua professionis, addita clausula de non acceptanda et procuranda dispensatione super praedictis praeterquam a Sede Apostolica, et de eligendis abbate ac priore optimis, quando opus erit, necnon de beneificio vel dignitate directe vel indirecte non procurandis". Reformata monasteria in unam Congregationem coadunavit Summus Pontifex [CAR-11], cui caput praefecit monasterium Mussipontanum, et ab eo nomen imposuit Sanctae Mariae Majoris. Sodalitas illa, auctoritate apostolica a cuiuscumque visitatoris jurisdictione exempta, regeretur ad instar totius Ordinis ab annuis suis capitulis, ad quae convenirent bini ad minus e singulis canoniis deputandi et a vicario generali quoque triennio in Congregationis Capitulo eligendo abbatique Praemonstratensi, ut membrum capiti, subiecto; qui tamen nihil innovare in hac sodalitate posset nec visitare domos, nisi adiuncto sibi vicario generali aut alio a Congregatione deputato. Congregatio unum aut plures novitiatus communes institueret [CAR-12]. Inter innovationes ab illa introducta, praeter nomen novum in professione imponendum, erat praesertim derelictio principii stabilitatis, quod apud ordines antiquos est aliquid essentiale. Religiosi Congregationis ab uno in aliud monasterium, de decreto Capituli aut vicarii generalis abhinc poterant transferri. Abbates vero manserunt "ad vitam".
Reformatione sua tantis auctoritatibus roborata, et tam firmis constitutionibus munita, vim adversantium impavido animo exspectare potuit Servatius, et sibi etiam consotiare alia Circariae Lotharingiae coenobia. Anno 1620 Salina Vallis, verbis et exemplis ultimorum abbatum ad hoc maxime parata, strictiori observantiae Congregationis se adiunxit. Eodem anno secutus est Justus Mons, duce abbate Claudio Gilbin, canonico Nemorensi et ipsius reformatoris discipulo. Eodem quoque anno, quo primum aggregatus est et Stus. Paulus Virdunensis, Petrus Gosset abbas Generalis primum Capitulum Congregationis praesedit Mussiponti. In qua concione Congregationis statuta quibusdam articulis suffulsit, omnesque solemniter in manibus eius professionem renovaverunt tribusque votis religiosis hoc iuramentum addidere, se numquam ullum beneficium, ullamve dignitatem nec dispensationem in articulos Reformationis collaturos, nec nisi digniori suffragia sua in eligendis praesulibus daturos. Capitulo celebrato, omnes eius patres novas litteras ad Summum Pontificem Gregorium XV miserunt quibus omnium Reformationis statutorum alteram confirmationem obtinerent, suumque inceptum adversus futuras persecutiones validius a Paulo approbatos, tum recentiores articulos ratos habuit, voluitque ut Congregatio illa quam antecessor sub nomine Sanctae-Mariae-Majoris erexerat, cui vero quidem Servatius ipse designationem "Communitas" initio dederat, "Congregatio Antiqui Rigoris" deinceps nuncuparetur [CAR-13]. Ut sodalitas illa, sua tutela fundata, cresceret, Abbas Generalis omnibus coenobiis Ordinis, cuiusvis circariae, ut in strictiorem observantiam transirent, Congregationeque se adiungerent, amplissimam dedit licentiam. Eodem anno rex Galliae, rogante abbate coadjutore Sti. Pauli Virdunensis, permisit ut reformatio in quaelibet Ordinis monasteria, ditioni suae subiecta, introduceretur; quod primum,eodem quoque anno, actum est in Belval et in Longwé.
At unde minus expectabantur, dein venerunt persecutiones. Claudius Gilbin, abbas Justimontis, anno vix elapso post introductam reformationem, sive incepti sui taedio affectus, sive Servatio invidens, ad laxiorem vitam reversus est, atque infensus abhinc Congregationi, quibus potuit armis eam lacessivit. In Capitulo Generali Ordinis an. 1625 celebrato, vehementer in eam invehens, declaravit eam esse lugendam novitatem, bullis anterioribus Summorum Pontificum oppositam, praecipue bullis Julii II, diplomata inisuper quae in confirmationem reformationis afferebantur, esse subreptitia . . . et demum novitatem illam omnino esse delendam. Patres Capituli decisionem distulerunt ad proximum Capitulum, scil. anni 1627, At interea, Congregatione aucta abbatis Stagno (1626), Etival et Rengéval (1627), difficultates se praeparabant in quibusdam domibus ei adnexis. Reluctabat hinc inde pars conventus minus sana seu non reformata, pensionibus sibi concessis generatim haud contenta, et interdum separatio mensarum peragi non potuit absque litigio. In Capitulo Generali an. 1627 Servatius ambitionis est accusatus, omnibus Ordinis honoribus exutus, iisque in posterum indignus est declaratus. Capitulantes, auctore Claudio Gilbin, bullas a Congregatione allatas rejecerunt, immo, eas in prajudicium Ordinis vergere somniabant, Romanoque tribunali exhibendas esse censuerunt. Romanque igitur in jus vocarunt Servatium, ut diplomata sua probaret authentica, ac temeritatis suae, ut pro rato habebant, condignam poenam referret. Ad sustinendam hanc litem, constituerunt Ordinis in Curia Romana procuratorem, Joannem David abbatem Ninivensem [CAR-13a], virum Servatianae reformationi infensissimum. Sed et Servatius procuratores ablegavit Romam, seduloque curavit, ut per amicos potentes ad Cardinalem Bandini, Ordinis protectorem, aliosque Romae Curiae principes, aditum commendationis haberent. Auditor causarum Sacri Tribunalis Rotae, ad hanc litem dirimendam designatus, auditis singularis partibus, nihil esse, neque obreptitium, neque subreptitium in total reformationis negotio, triplici decisione 10 aprilis, 21 junii et 11 decembris eiusdem anni 1628 declaravit, ac insuper sententiam sollemnem, die 9a februarii, dedit qua Servatiani in litterarum apostolicarum plenario effectu retinebantur.
Non tantum in Gallia, ubi interea Reformatio se extenderat in Normanniam (Ardenne 1627-28, Belle Etoile et Silly 1629-30), sed et Romae novas insidias meditabatur Ninivensis abbas, accepta clade minime fractus sed ira et furore obcaecatus. At frustra: Rota enimduobus aliis decisionibus (30a martii et 18 junii 1629) atque altera sententia sollemnis (12a januarii 1630) Congretationem ratam habuit. Hostes dein, ut Normannos saltem ad se reducerent, et Ordinis instaurationi quam plurimas facerent moras, omni ope studerunt. Priores Ardennensem et Silleiensem, patres Capituli Generalis anni 1630 a Servatianis discedere jusserunt. Eos vero cum se numquam ab incepto defecturos contendissent, ut rebellionis convictos, officio suo spoliaverunt, alios ipsorum sequaces, ab ordinum suorum exercitio suspenderunt, hujus consilii strenuos defensores, inauditos atque indemnatos, vinculisque onustos, Lutetiam mitti, et apposito falso contumaciae crimine, ad publicos carceres trahi jusserunt. Petrum vero Desbans,praesidem Congregationis, et Simonem Raguet, priorem Bellaevallis, qui Normannos istos in Sodalitatem receperant, crimine doloso, quod jurisdictionem indebitam in religiosos sibi non subditos exercuissent, omnibus honoribus sollemniter exuerunt, et ad quamcumque dignitatem declaraverunt inhabiles. Quod videtur fuisse ultima impugnatio malevolorum adversus Sodalitatem Servatii. Omnia mox redacta sunt ad irritum.
At persecutione furente, Reformati Congregationem suam verbis ac scriptis defendebant. Nicolaus Guinet, canonicus Stae. Mariae Majoris, scripsit suum "Ramusculum excerptum", praeter alia commentaria, quae typis mandavit [CAR-14]. Servatius ipse scripsit "Apologiam pro quorumcumque Ordinem reformatoribus", quae licet anno 1629 approbata typisque permissa, non iam invenitur. Est incertum an fuerit impressa. Petrus Desbans anno 1630 prelisque Mussipontanis mandavit suum "Statum Reformationis". Joannes Midot, canonicus Tullensis et amicus intimus Servatii, anno 1632 publicavit, in duas partes divisas, "Vindicias Communitatis Norbertinae Antiqui Rigoris".
Quos amici sui commentarios non legit Servatius de Lairuelz. Peste Mussiponte grassante, cum suis in solitudinem monasterii Nemorensis secesserat, ubi die 18a octobris 1631 pie obdormivit [CAR-15]. Vix Servatius obierat, arma, fames et pestilentia dirissime saevierunt in Lotharingia, multaque monasteria fuerunt diruta et combusta. Sed interea, Reformati copias suas multiplicarunt. Aggregata sunt Congregationi coenobia Mondaye, Flabémont et Jandeures anno 1634, Falaise an. 1631-35, Bonfayes 1635, Séry 1636, quo anno etiam Justus Mons, Claudio Gilbin defuncto, paenitens rediit. Introducta est tunc res nova et inaudita. Fundata sunt enim seu a benefactoribus, seu ab ipsa Congregatione, varia coenobia nova, atvero prae timore commendae non tamquam abbatiae (etsi reditibus has pleurmque superaverunt) sed ut prioratus aut residentiae ad instar domuum mendicantium seu residentiarum Soc. Jesu. Erant hae domus quidem sui juris quoad bona, priores tamen et conventuales erant ad nutum Capitulorum Congregationis amovibiles. Praeter Pare-sous-Montfort, et Montem Stae. Odiliae (1662 et 1627) omnes prioratus huiusmodi siti erant in civitatibus: Nancy 1635, Brieulles 1638, Paris 1662 et Charleville 1676. In Gallia, saeculo XVII currente Congregationi adiuncta sunt coenobia sequentia: Chaumont 1640, Genlis et Cuissy 1641, Bucilly tandem 1651, Ressons 1653, La Lucerne et Etoile 1660, Marcheroux et Isledieu ca. 1672, Perray-Neuf 1675. Abbatiae superstites Circariae Lotharingiae, Penitus Collapsae, se adiunxerunt satis sero: Riéval 1664, Jovilliers 1672, et Septfontaines en-Bassigny 1675 [CAR-16]. Apud duas domos aggregatio intenta non succedssit: Sens St. Paul, cuius abbas reformatos, quos acciverat, ne quidem potuit alere; et Lieu-Dieu-en-Jard, cuius ingressum in Congregationem anno 1660 Abbas Generalis vi armata impedivit [CAR-17]. Fundatio intenta prioratus in Rouen annis 1679-83 pariter non successit.
Quantopere mens Capituli Generalis erga Congregationem interea fuerit mutata, apparet anno 1635, cum Petrus Desbans, abbas Mussipontanus, qui paulo ante ab illo fuerat punitus et humiliatus, fuit electus in Abbatem Generalem. Qua electione a Cardinale Richelieu intrusore frustrata, eo defuncto electus est an. 1643 socius Petri indefessus, Simon Raguet, in successorem. Sed hac vice malevoli fratres, veriti ne novus praesul archicoenobium et deinceps totum Ordinem Congregationi devinciret, electionem hanc quibus potuerunt naevis, cum Parisiis apud regem, tum Romae apud Summum Pontificem insimularunt, totisque sategerunt conatibus, ut Ragueto confirmationem electionis postulanti breve denegaretur. Res per duos annos sub judice fuit, et Raguet, ne disciplina Ordinis tantis discordiis pateretur, ultro abbatiam abdicavit disciplina Ordinis tantis discordiis pateretur, ultro abbatiam abdicavit.
Augustinus Le Scellier, Ragueti competitor et successor, licet antea instaurandae cuidam reformationi in Gallia praesertim plurimum allaboravisset, Congregationi Antiqui Rigoris, non ex malevolentia quidem, sed ex zelo vindicandae suae auctoritatis, infensus aliquandiu visus est [CAR-18], sed summam totius controversiae in amicabili congressu et a pacificis arbitris terminari voluit anno 1661 in abbatia Bonne-Espérance, in Hannonia. Inter alia enim contendebat contra bullas Summorum Pontificum, Abbatem Generalem, Capitulo Congregationis praesidentem, Capituli futuri locum posse indicere, mutareque decreta Capitulorum eorundem quibus praefuisset; domos vero visitantem, movere posse professos de loco in locum; posse etiam retinere religiosos Congregationis ad se refugientes, eosque segregare in aliis monasteriis, quae non fuerint Sodalitatis. Patribus denique abbatibus jus postulabat visitandi coenobia filiationis suae, etsi Reformationis essent. Quae omnia in quinque sessionibus hinc inde agitata fuerunt. Abbas Generalis postremo de plerisque suis postulatis decessit, adeptus tantum jus mutandi religiosos et indicendi locum Capitulis, sub quibusdam saltem conditionibus.
Multiplicatio domorum, ex dissmilibus animorum generumque studiis, causavit dissentiones in Congregatione, praesertim inter Gallos et Lotharingos, tunc adhuc sub proprio principe viventes. Praemonstratenses Galli, aegre ferentes Lotharingorum jugum, atque hanc jactantes causam, quod Congregatio sic dispersa ab uno tantum praeside et annuo Capitulo recte administrari non posset, iam ab anno 1672, a Consilio Regio et a Capitulo Generali Ordinis frustra petierant Sodalitatis divisionem in plures provincias. In aliquam tamen compensationem, Capitulum proprium Congregationis Normannis, anno 1674, concesserat ut regionis suae nec novitii, nec professi in monasteria ceterarum circariarum transferruntur [CAR-19]. Sed sejunctionis illud studium, ad tempus remissum, non elanguit, et in Capitulo Sodalitatis, Bella Valle an. 1689 habito, Michael Colbert, Abbas Generalis, Gallis quoad omnia favens, et maior pars capitulantium a Gallis conflata, in tres circarias monasteria reformata distribuerunt. Cum singulis circariis vicarii generales et annua capitula concederentur, Congregatio Servatiana, quae saec XVIII vocabatur "Vicaria", in tres sodalitates prorsus liberas vere distrahebatur. Quod decretum anno sequenti quidem revocatum, postea definitive revalidatum est. Michael Colbert abhinc studuit totam Congregationem subdere Gallis, et variis machinationibus Lotharingis et Normannis detrimenta intulit. Quae dissensiones paulatim tantum sunt pacatae. Nihilominus bona fama Congregationis non cessavit augeri. Ex Circariis Germaniae nonnulli canonici, zelo observantiae strictioris ferventes, ad illam transierunt, inter quos enitent Dionysius Albrech Teplensis [CAR-20], et Hermannus Stelz Ursbergensis [CAR-21]. Annis 1725-26 canoniae Vaas et St. Georges-des-Bois OSA, ambae in diocesi Cenomanensi sitae et penitus collapsae, petentibus eorum abbatbus commendatariis, Ordini Praemonstratensi et Congregationi Ant. Rigoris sunt adnexae.
Non tantum zelo disciplinae, sed etiam studiis et scientiis Servatiani longe praecellerunt circariis Observantiae Communis in Gallia. Floruit Congregation usque ad perturbationem Gallicam. Ex elencho anno 1770 [CAR-22] vidimus, 40 domus quas habuit "Vicaria Antiqui Rigoris", non tantum numero religiosorum, sed etiam quantitate redituum illis periter fuisse superiores, quod demonstrat eius monasteria fuisse observantia ferventiora, bonaque melius administrata. Dolendum est valde, quod ampla archiva subsistentia a nemine fere hactenus sint exarata [CAR-23], et historia maximae et gloriosissimae Reformationis in Ordine Praemonstratensi ab historicis tantopere sit neglecta.
VICARIA ANTIQUI RIGORIS: (anno 1766 -- TAIEE) <<ELENCHUS MATERIAE>>
Circaria Campaniae [CAR-24]:
Belval, Crieulles, Bucilly, Charleville, Chaumont, Cuissy, L'Etanche, Genlis, Longwé, Marcheroux, Mureau, Paris, Ressons Riéval, Septfontaines, Séry, Verdun.
Circaria Lotharingiae:
Bonfays, Etival, Flabémont, Jandeures, Jovilliers, Justemont, Mont St. Odile, Nancy, Parey, Pont-a-Mousson, Rengéval, Salival.
Circaria Normanniae:
Ardenne, Belle-Etoile, Falaise, Isledieu, Lieu-Dieu [CAR-25], Lucerne, Mondaye, Perray-Neuf, St. Georges-des-Bois, Silly, Vaas
CAPITULA CONGREGATIONIS ANNUA: <<ELENCHUS MATERIAE>>
Tribus circariis communia. Est index incompletus. (Arch Dép. Nancy)
Pont-à-Mousson 1620
Ardenne 1632-25, 1650
Pont-à-Mousson 1642
Belval 1646
Verdun 1651-53
Pont-à-Mousson 1654
Séry 1655
Verdun 1658, 1660
Belval 1664, 1666, 1667
Verdun 1669
Paris 1674
Verdun 1676
Ardenne 1679, 1681, 1683
Bucilly 1687
Verdun 1688
Belval 1689-90
Paris 1690
Cuissy 1692
Belval 1697-99
Verdun 1706
Belval 1707
Cuissy 1708
Bucilly 1709-11
Verdun 1712
Cuissy 1713
Pont-à-Mousson 1714
Verdun 1715
Bucilly 1716-17
Verdun 1718
Bucilly 1719
Verdun 1720
Belval 1721-22
Cuissy 1723
Belval 1724-28
Cuissy 1729
Pont-à-Mousson 1730
Verdun 1731
Belval 1732-41
Pont-à-Mousson 1742
Belval 1743
Verdun 1744-46
Pont-à-Mousson 1747
Verdun 1748-51
Falaise 1760
Jovilliers 1761
Verdun 1762
Pont-à-Mousson 1763
Ardenne 1764
Silly 1765
Pont-à-Mousson 176
Ardenne 1767
Bucilly 1768
Pont-à-Mousson 1769
Cuissy 177-74
Bucilly 1775
Pont-à-Mousson 1776
Bucilly 1777
Cuissy 1778-83
ARCHIVALIA CONGREGATIONEM TANGENTIA:
Vide apud omnes abbatias et prioratus eiusdem, praesertim Mussipontanam (BMun Nancy MS 1000, 1005, 1006).
In Arch Dép. Calvados: H. 4126, 4129 (Acta Capitulorum), H 27, 29, 4124.
Arch Dép. Orne: H 1078 (Acta Capit.)
Vide Martin, CPL pp. v-vij, CatMSSBDép XIII (Nancy).
BIBLIOGRAPHIA: <<ELENCHUS MATERIAE>>
Vide vol II. Sequentia sunt specialia:
D. ALBRECHT, Manuale canonicorum Praemonstratensium exhibens voluntatem divinam . . . quibus privilegia gratiae dicto Ordini concessa . . . atque Catalogus monasteriorum Praemonstr. hoc saeculo vigentium annectuntur (Argentorati 1742)
P. DESBANS, Status strictioris reformationis in Ordine Praemonstratensi (Mussiponti 1630)
(E. MACLOT), Institutio reformationis in Ordine Praemonstratensi, contines erectionem constitutiones, et privilegia Congregationis seu Communitatis Antiqui Rigoris eiusdem Ordinis, authoritate apostolica approbatiae, ad instantiam Rmi Petri Gosset abbatis Praem. et Generalis (Paris 1697).
Qu. Notes
E. MARTIN, Quelques notes sur Servais de Lairuelz et la Congrégation de l'Antique Riguer (ROPM XIII, 1911, pp. 365-78, XIV, 1912, pp. 64-72).
IDEM, Servais de Lairuels et la réforme des Prémontrés en Lorraine et en France (Sem. Rel. du Dioc. de Nancy, t. à p. Nancy 1893).
CPL
IDEM, De canonicis Praemonstratensibus in Lotharingia, et de Congregatione Antiqui Rigoris a Servatio de Lairuelz instituta, Nancy, 1891
J. MIDOT, Vidiciae Communitatis Norbertinae Antiqui Rigoris scriptae ad Ecdicium Sylvium Elymarem, commentarium causarum firmitati Communitatis Norbertinae Antiqui Rigoris adstipulantium (Vandières 1632)
C. SULNIER, Statuta candidi et canonici Ord. Praem. (1630) . . . editio secunda, variis Generalium et Provincialium Capitulorum decretis illustrata . . . quibus accesserunt . . . articuli Reformationis seu Communitatis Antiqui Rigoris. Editio prima Stivagii 1725, tertia Luxemburgi 1776.
Confer etiam LEPAIGE 749-59, et GOOVAERTS I 16, 17, 24, 25, 31, 38, 39, 47, 59, 62, 71, 87, 102, 112, 117, 124, 133, 139, 140, 161, 172, 173, 194, 243, 252, 261, 268, 284, 290, 295, 336, 337, 420, 478, 495, 502, 518, 535, 537, 548, 557, 563, 565, 567, 568, 569, 576, 585, 590, 592, 596, 610, 618, 643; II 24, 27, 29, 37, 46, 56, 75, 81, 86-90, 96, 109, 113, 114, 137, 202, 239, 241, 297, 344, 368; III 11, 13, 16, 21, 26, 32, 48, 68, 110-29, 153, 157, 158, 159, 165, 166, 172, 189, 191, 192; IV 31, 42, 56, 86, 137, 157, 164, 181, 189, 209, 242, 252, 284, 315, 342.
DOMI:
NOMEN:
BRIEULLES-sur-Meuse <<ELENCHUS MATERIAE>>
Assumptio B.M.V.
ANTIQUITUS:
Briolae, Brieulle
LOCUS:
Oppidum in Dép. Meuse, Dioc. Reims, nunc Verdum
FUNDATIO / HISTORIA:
Prioratus, fundatus justa ecclesiam parochialem, ab an. 1181 abbatiae Sti. Pauli Virduensis incorporatam, annis 1632-42 a Petro de Cadenet, viro nobili, qui possederat toparchiam loci. Confirmatio apostolica anno 1660. Anxie retinujit titulum "residentia", ne daretur prioribus commendatariis. Constructum est an. 1659 ab ipso fundatore monasterium sufficiens et decens. Reditus annui 3130 Libr. Anno 1790: 6 religiosi canonici et 2 conversi. Ecclesia rasa est an. 1792 loco eius nunc est coemeterium. Monasterium subsistit. Dimidia pars est schola municipalis, altera ext xenodochium.
ARCHIVALIA:
Arch Dép. de la Meuse, Bar-le-Duc: 26 H 1-5 (1363 documenta)
F 106 (V). Cf. ser. Q -- [CAR-26].
LITTERATURA:
HUGO I 413, pr. 330
SERIES ABBATUM: (ROBINET/GILLANT)
Macarius Guinet 1636-54, 1660-69
Joseph Molet 1658-60, 1669-71
Ildephonsus Genin 1671-72
Laurentius Beurthe 1676
Raphael Quentin 1677
Antonius Aubertin 1677-78
Nicolaus Pierret 1678-79
Servatius Frouart 1679-83
Claudius Bigeois 1683-86
Bernardus Billotte 1686-87
Nicolaus Coffin 1687-92
Vincerntius Thoinel 1694-96
Franciscus Humbert 1698
Joseph Clausse 1699
Urbanus Fumet 1700-01
Nicolaus Fagotin 1702-09
F. Majottel 1710
Jacobus Robinet 1711
Fridericus Colson 1712
Thomas Colson 1o 1713-20
Franciscus Macquet 1721-22
Thomas Colson 2o 1727
Joseph de Vaux 1728-37
Petrus Langlois 1738-50
Claudius Chéru 1752-53
Franciscus Piedfer 1756-77
Philippus Mauclerc --1785
Claudius Henr. Vermont 1785-90
NOMEN:
CHARLEVILLE <<ELENCHUS MATERIAE>>
S. Mons Calvariae
ANTIQUITUS:
(Mont) Calvaire, Belair, Mons Calvariae juxta Carolopolim
LOCUS:
In Belair supra Mosam, juxta nunc intra civitatem Charleville. Dép. des Ardennes, Dioc. Reims.
FUNDATIO / HISTORIA:
Prioratus. Fundatus est anno 1627 pro Hieronymitis, a Carolo Duce de Gonzaga et Mantua, fundatore civitatis Carolopolitanae. Anno 1637 iungitur Congregatione Pisanae. Propter vitam minus ordinatam religiosorum, instigante archiepiscopo Remensi, hoc monasterium de consensu ducis Mantuani, suppressum est anno 1676 et datum Congregationi Antiqui Rigoris Ord. Praem., cui est impositum, Hieronymitas superstites alere. Reditus: 1400 Libr. Generatim ibi erant 3 religiosi tantum, anno suppressionis 1790, in bibliotheca erant 473 volumina. Capella solo aequata est an 1889, aedes modicae monasterii anno 1940 in bello destructae sunt.
ARCIVALIA:
Arch. Dép. Ardennes, Mézières H 506 (1 fasc., 5 docum.), H 386 (1 fasc. 34 doc.), H 387 (36 doc.), Q 534 (11 doc.)
Arch Dép. Calvados H 18
Arch. Histor. Charleville GG 89
BMun Charleville
BMun Nancy 992/V 4-8.
LITTERATURA:
HUGO I 433
WAEFELGHEM 50
COTTINEAU 566
ISAD Ardennes IV, H II 136, 141-42, 185
E. BAUDSON, Histoire de Charleville, s. 1. 1947, pp. 53, 54, 76, 109, 116, 117, 153, 154
J. HUBERT, Mélanges d'histoire Ardennaise, Charleville 1876, pp. 15-23
P. LAURENT, Inventaire sommaire des Archives Historiques de Charleville, Ch. 1895
NOMEN:
MONT ST. ODILE <<ELENCHUS MATERIAE>>
St. Odilia
ANTIQUITUS:
Mons Stae. Odiliae, Hohenburg, Odilienberg (antiquitus Altitona).
LOCUS:
Amoenissime situm in summitate siti montis eiusdem nominis, in parochia Ottrott, arr. Molsheim, in Alsatia (Dép. Bas-Rhin). Dioc. Strasbourg.
FUNDATIO / HISTORIA:
Percelebris quondam abbatia imperialis: primo monialium O.S.B., dein canonissarum saecularium, saec. VII ab Adalrico Alsatiae duce fundata, vulgo Hohenburg nuncupata. Herrad de Ladsberg, abbatissa praeclara, ad pedem montis fundavit, anno 1178 pro canonicis O. Praem. de Stivagio, prioratum juxta capellam pervetustam tunc iam dilapsam, Sto. Gorgonio sacram [CAR-27]. Herrade petente, Fridericus Imperator eodem anno hanc fundationem confirmavit, quem sequuntur an. 1181 S. Ponfigex et an. 1183 Episcopus Argentoratensis. Praeter hunc prioratum, abbas Stivagiensis possedit unam praebendam canonicam in Hohenburg, quam praebuit duobus canonicis Ordinis, in ipsa canonia Hohenburg residentibus. Abbates Stivagienses habuerunt ius visitationis in Hohenburg, quo cum semper arcte fuerunt connexi. Post destructiona abbatia Hohenburgensis anno 1547, quaturodecim eius canonici saeculares praebendati effugerunt una cum canonissis, dum soli Praemonstratenses manserunt, quibus episcopus concessit usumfructum bonorum monasterii, et quorum unus vixit abhinc in ruinis illius, donec annis 1607-13 novum parvum monasterium cum ecclesia ibi sit erectum ab abbate Stivagiensi. Quo ab haereticis an. 1622 combusto, annis 1625-30 nova ecclesia erigitur. A Suecis omnia denuo diruuntur, una cum prioratu St. Gorgon, anno 1632. Usque ad annum 1649 Mons Stae. Odiliae omnino manet desolatus. Post bellum an. 1654 reconstructio, an. 1661 erigitur prioratus sui juris Congregationis Ant. Rigoris. Annis 1672 et 81 a Gallis iterum combustum est monasterium, quod hoc tempore incorporatur regno Galliae. Annis 1687-92 construitur ecclesia hodierna, an. 1684-1702 monasterium novum, quod multas continet partes e medio aevo. Anno 1726 demum, dono episcopi, Ordo adquirit plenum jus proprietatis. Saec XVIII, praeter priorem, generatim sex vel octo canonici ibi resederunt, curam habentes peregrinorum, semper et undique ad sepulchrum S. Odiliae affluentium. Aestate anni 1791 supprimitur, et sanctuarium violatur. Anno 1853 monasterium fit proprietas episcopi Argentoratensis, qui sorores Ord. Sti. Francisci ibi collocat.
ARCHIVALIA:
Arch. Dép. Bas-Rhin, Strasbourg: G 23, 263, 1216-49, 1962, 1249 h. 2007-09, 2079-82, 2128, 2317-57, 2578-79, H 1240-41
Arch Dép. Caen H 18.
LITTERATURA:
HUGO II 391, 437 pr. 247-70
WAEFELGHEM 263
COTTINEAU 1424
Gall. Chr. N V 838
GOOVAERTS III 210
D. ALBRECHT, History von Hohenburg, Schlettstadt 1751
M. BARTH, Die heilige Odilia, Strassburg 1938, I 299-327
J.M.D. CLAUSS, Historisch-topographisches Wörterbuch des Elsaß, Zabern 1895, pp. 813-19 cum fusa bibliographia
GRANDIDIER, Alsatia Sacra, ed. INGOLD Colmar 1899 4 voll.
A REINHARD, Le Mont St. Odile et ses environs Notices historiques et descriptives, Strasbourg 1888
J. PFEFFINGER, Hohenburg oder der Odilienberg, saint seinen Umgebungen, in topographischer und geschichtlicher Hinsicht, Strassburg 1812, pp. 86-91
L. REY Notice historique sur la montagne de Ste. Odile, Strasb. 1834
K. ROTH, Der St. Odilienberg, in STOLER, Alsatia (1856-57) pp. 65-118
J. SILBERMANN, Beschreibung von Hohenburg, Strassburg 1781, nova ed. a. W. STROBEL 1835
SERIES ABBATUM
Albert Rivière 1650-71
Servatius Morceaux 1o 1671-81
Franciscus Scharff 1681-82
Fridericus Brulle 1682-84
Hugo Peltre 1o 1684-85
Servatius Morceaux 2o 1685-95
Arnulphus Simon 1695-98 dein abbas in Bonfays
Hugo Peltre 2o 16998-1706
Claudius Collin 1706-08 dein abbas in Jovilliers
Hugo Peltre 3o 1708-12
Fredericus Colson 1712-18
Carolus Martin 1o 1718
Franciscus Marquet 1719
Carolus Martin 2o 1720 dein abbas in Cuissy
Joannes Raigner 1725-26
Franciscus Maclot 1730
Reginaldus Vautrop 1732-37
Fredericus Brioleux 1737
Dionysius Albrecht 1737-55
Nicolaus Klein 1755-91
NOMEN:
St. Joseph
ANTIQUITUS:
Civitas principalis in Dép. Meurthe-et-Moselle, Dioc. Toul, ab an 1776 ipsa diocesis.
LOCUS:
Domus sororum paenitentium Stae. M. Magdalenae, vulgo "Madelonettes", anno 1635 ab abbatibus Circariae, Congregationi Ant. Rigoris adherentibus est acquisita.
FUNDATIO / HISTORIA:
Initio erat refugium tantum, et absque dotatione, ita ut unus tantum religiosus ibi potuerit vivere, donec prioratus Bonneval, de quo supra, ei est unitus in dotationem anno 1661. Abhinc erat domus sui juris, in qua residebant generatim 4-5 religiosi. Reditus annui: 3492 Libr. Anno 1713 incipitur constructio novae ecclesiae, quae anno demum 1759 perfecta et consecrata est. An. 1777 incipitur erectio novi monasterii, quod post suppressionem an. 1790 mutatur in casernam, et circa annum 1900 quod aequatur. Ecclesia inde ab an 1807 inservit cultui Calvinistarum, quod destructionem eius praepedivit.
ARCHIVALIA:
Arch Dép. Meurthe-et-Moselle, Nancy H 1263-78 (11 capsae et 3 registra), B 2338, 12 029; L 1702, 1720; Q 655, 660
Arch. Calvados H 18.
LITTERATURA:
HUGO I 917, pr. 703-09
WAEFELGHEM 232
CatMSSBDép IV
CONSTANTIN 346
COTTINEAU 2028
DARAS 73
GOOVAERTS I 63, 268, 548, III 111
ISAD, Meurthe et Moselle H I 137-38
LECESTRE 49
LEPAGE Com. de la Meurthe I rxxvj
IDEM Dép. Meurthe II 420
MARTIN HDToul II 232, 518, III 314
IDEM Qu. Notes
STEIN 2658
J. FAVIER, Coup d'oeil sur les bibliothèques des convents dudistrict de Nancy (MSAr Lorraine 1883, p 134)
GUILLAUME, Histoire du diocèse de Toul et celui de Nancy, Nancy 1866, III 349-50
J.J. LIONNOIS, Histoire des Villes Vielle et Neuve de Nancy, depuis leur fondation jusqu'en 1788, Nancy 1811, II 239-46
Ch. PFISTER, Histoire de Nancy, Paris/Nancy 1909, II 795-801
Fr. PUAUX, Comment Saint-Joseph des Prémontrés est devenu le temple de l'eglise reformée de Nancy (BSH Protestantisme Français LVII, 1908, 352-58)
CongrArchFrance 1934, p. 52.
SERIES PRIORATUM:
Anastasius Lescamoussier 1637-44
Godefridus Mouron 1644-54 postea abbas Bonifageti
Joannes Bardin 1656-61
Sebastianus Collignon 1661-65 (vide Flabémont)
Joseph Bardin 1666-74
Edmundus Maclot 1675 dein abbas Stagni
Marianus Bacnot 1676-80
Ignatus Chouffer 1o 1680-88
Athanasius Majottel 1689
Ignatius Couffer 2o 1690-92
Rochus Cherrier 1692-99
Car. Ludov. Hugo 1708-13 postea abb. Stivagii
Ambrosius Franc. Gaillard 1714-21
Hyacinthus Collard 1722-23 [CAR-28]
Nicolaus François 1723 dein abb. in Jandeures
N. Richier 1724-52
Christophorus Christallin 1o 1758-60
N. Dordelu 1760-62
Chrostophorus Christallin 2o 1762-90
NOMEN:
PAREY-sous-Montfort <<ELENCHUS MATERIAE>>
St. Maria in Bethlehem
ANTIQUITUS:
Paret.
LOCUS:
Cant. Bulgnéville, arr. Neufchateau, Dép. Vosges. Dioc. Toul, nunc St. Dié.
FUNDATIO / HISTORIA:
Prioratus fundatus anno 1662 a Joachim Vaultrin, ex hoc vico oriundo et administratore apud Cameram Apostolicam Romae. Generatim hic vivebant quatuor canonici, qui parochiam loci, quae antiquitus fuerat ad praesentationem prioris de Bourg Ste. Marie OSB, administrabant. Superiores erant ad nutum Capitulorum Congregationis Ant. Rigoris amovibiles. Religiosi possidebant dominia de Parey et de Lucy, anno 1679 acquisiverunt etiam dominium de Mandre, et voluerunt conventum eo transferre, quod vero Capitulum Provinciale non permisit an. 1683, ideo Mandre iterum est alienatum. Anno 1790: 5 religiosi, et 500 volumina in Bibliotheca, Post suppressionem, pulchra ecclesia, saec, XVIII constructa, facta est parochialis; monasterium extensum et quondam spectabile partim est schola, sed maior pars eius misere corruit.
ARCHIVALIA:
Arch Dép. Vosges, Epinal: XIX H 1-24 (1 registrum et 23 fasciculi)
Arch. Dép. Nancy B 112, 11 368, 11 788.
LITTERATURA:
HUGO II 493, pr. 337-50
WAEFELGHEM 193
COTTINEAU 2193
DARAS 73
Dict. Top. Vosges 314
ISAD Vosges H II xxj, 192-204
LAUER I 435
F. de LIOCOURT, L'art religieux dans l'arrondissement de Neufchateau (MSArLorraine, LXIII, 1913, 347-48)
Ch. GUYOT, La terre de Mandre, près Mirecourt, au XVIIe s. et les Prémontrés de Parey-sous-Montfort (JournSArLorraine XXXIX, 1890, 51-57).
SERIES ABBATUM: (ISAD Vosges xxj)
Michael Voirin 1666
Joachim Laplume 1669-70
Paulus Ferry 1672-74
Gervasius Gerard 1678
Stephanus Mathieu 1679-81
Franciscus Messin 1684-88
Michael Dombrot 1689-91
Claudius Fr. Degrerre 1o 1706
Basilius Rambonnet 1708
Joannes B. Florentin 1710
Franciscus Mansuy 1712-16
Claudius Fr. Deguerre 2o 1728-35
Nicolaus Tournay 1738-45
Casparus Collin 1746
Nicolaus Collin 1747
F. A. Gaget 1748-59
Franciscus Pattin 1779-82
J. A. Finot 1784-90
NOMEN:
SS. Sacramenti
ANTIQUITUS:
Venerabile Sacramentum, La Croix Rouge.
LOCUS:
In ipsa metropoli Galliae, in eadem dioecesi
FUNDATIO / HISTORIA:
Prioratus et collegium Congregationis Antiqui Rigoris. De cuius Capituli decreto fundatum est anno 1660. Congregatio contulit summam 30000 Librarum in hunc finem, et emit anno sequenti proprietatem extensam in suburbio St. Germain, ubi viae Rue de Sèvres ed du Cherchemidi contingunt, vulgo Carrefour de la Croix Rouge. Anno 1662 consentiunt abbas Sti. Germani in Pratis OSB, et ipse Rex, qui se dixit esse fundatorem. Uxor eius Anna multis donis promovit fundationem, cui abbates Normanniae initio non participaverunt. Anno 1663 consecrata est ecclesia, biennio post terminatur constructio monasterii. Reditus annui 12783 Libr. Anno 1768 ibi erant 15 religiosi, qui omni tempore cultui SS. Sacramenti et Immaculatae Conceptionis BMV speciali devotione se voverunt. An. 1790 suppressum, nihil superest de aedibus.
ARCHIVALIA:
Arch. Nat. Paris H5 4060-63; L 766 nr. 15 958; S 4340-41
Arch Orne, Alençon: H 1059
Arch Calvados, Caen: H 18, H 19, H 4128
LITTERATURA:
HUGO II 1057, pr. 666-67
WAEFELGHEM 311
BEAUNIER/BESSE I 122
COTTINEAU 2196
DARAS 74
COCHERIS III 230-32
Quoad sequentia vide supra vol. II 519-20
BOURNON 265
DULAURE IV 135
FELIBIEN III 832-34
FRANCKLIN III 161-63
PIGANIOL DEL LA FORCE VII 363-66
de SAINT VICTOR IV 239-41
TUETEY Rép. III nr. 4507-14
BILLECOCQ, Les Prémontrés de la Croix Rouge (BHS 6e arrond. 1899, 109-17)
P. FROMAGEOT, La Rue de Cherchemidi et ses habitants depuis des origines jusqu'à nos jours, Paris 1915, pp. 183-215
Ch. GROLLEAU/G. GARNIER, Un logis de J.K. Huysmans: Les Prémontrés de la Croix Rouge, Paris 1928
Sous la chapelle des Prémontrés (BSamis monum. Paris XI, 1897, 74-75).
NOMEN:
ST. GEORGES-des-Bois <<ELENCHUS MATERIAE>>
ANTIQUITUS:
Sti. Georgii in Nemore, -de Nemore, -in Bosco, -in Luco. Sainct Georges au Bois, -du Bois, -en Foret.
LOCUS:
Juxta vicum St. Martin-des-Bois, cant. Montoir, Dép. Loir-et-Cher, Dioc. Le Mans, nunc Blois.
FUNDATIO / HISTORIA:
Abbatia quondam insignis. Fundata circa annum 550 pro monachis OSB a Sto. Innocentio episcopo Cenomanensi. A Normannis diruta saec. IX, renovatur anno 1045 pro canonicis OSA a Godefrido de Martell, comite de Anjou. Ius pontificalium concessum est saec. XVII. Ecclesiae incorporatae et pro posse administratae: St. Jacques de Beauchesne, St. Firmin-de-Prés, St. Pierre-des-Bois (in loco), St. Martin-des-Bois (juxta canoniam), St. Jacques-des-Guérêts, St. Arnoult cum capella separata Ste. Madeleine du Fresne, Lavardin cum capella separata de La Fosse-Poudrière, Tours St. Vincent, Neuillé-le-Lierre, Vendôme St. Lubin, ibidem St. Pierre de la Motte, Villefranche, Villiers-Faux, Montreuil-le-Henry, Ste. Anne, Epiais, Lisle, Espéreuse, prioratus Villethiou, St. Aimé, Vason St. Leu et St. Gilles, et capella Temple-des-Aires [CAR-29]. Ecclesia parochialis ad Stum. Petrum primum erat in navi ecclesiae abbatialis, quae cum corruisset, in grangia nova ecclesia parochialis erecta est. 1632. Zelante abbate suo commendatario, anno 1725 canonia se adiunxit Ordini Praem. et Congregationi Antiqui Rigoris. Primi canonici venerut ex Etoile, ultimo canonico superstiti ex Ord. Sti. Augustini data est pensio. Reditus annui erant 5000 Librarum, nihilominus Abbas Generalis circa annum 1770 intendit fusionem canoniarum Etoile et Sti. Georgii propter "paupertatem". Quod tamen non est exsecutus. Anno 1790, cum esset habitata a 3 canonicis, abbatia est suppressa. Ecclesia pulchra gothica (s. XIII) substitit, orbata quidem turre et parte navis anno 1809. Facta est abhinc capella domestica, quae mutatis possessoribus, bis profanata et pie restaurata est. Modo est in bono statu, sed vacua. Claustrum extensu, quoad maiorem partem iam ante an. 1790 videtur fuisse destructum, superest una ala cum vasto et pulchro capitulo saec. XIII. Altare maius est in vicina ecclesia St. Martin-des-Bois.
ARCHIVALIA:
Ante an. 1725 fere omnia perierunt. Arch Dép. du Loir-et-Cher, Blois: 20 fasc. cum 482 documentis (43 H 1-20). Ibid Q 30, 1355, 1386, 1423
Arch Dép. de la Sarthe, Le Mans: G 340, 347, 354-55, 357-58, 368, 379, 383, 385, 387, 391, 399, 408, 443; H 849, 2139
Arch Orne, Alençon: H 1061, 1
BMun Nancy 992/XII 457-60
Catalogus Bibliothecae in BMun Vendôme MS 278, cf. CatMSSBDép III 479
FONTES et LITTERATURA:
HUGO I 719
WAEFELGHEM 225
BEAUNIER/BESSE VIII 158
Cat. Fact. cf. ind. X 387
CELIER 44
COTTINEAU 1978, 2058, 2701, 2703, 2598, 3383
DARAS 77
Gall. Chr. N XIV 508
LECESTRE 49
LONGNON Pouillés (Tours) 32, 98, 100, 114
PIOLIN EMRev IV 305
IDEM HEM III 166-69
PRESSUTI 1940
Rég Léon X 4997
Rég. Urbain IV 1614?, 2657
J. CHAVIGN?Y, Nos antiques abbayes: St. Georges-du-Bois (Le Flambeau du Centre, IV, 1936, 30-50)
LAURAND, (Eglise de St. Georges-au-Bois, BSAr Orléannais I, 1854, pp. 182, 205)
F. LESUEUR, L'Abbaye de St. Georges-du-Bois, Paris 1936
A. SIMON, Histoire de Vendôme 1835, III 284-89
BSArVendômois IX, 1870, 116-21
Quoad sequentia, vide supra p. 22 apud Etoile: G. LAUNAY, Rép. Archéol. 51
METAIS, Rec. Chartres cf. ind.
de PASSAC 81
de PETIGNY 2a ed. 718
E. PILTE 209
de ROCHAMBEAU II 191
de ST. VENANT Excursion 197-202
ABBATES COMENDATARII AB ANNO 1721: (Alm. Royal et Arch. Dép. de Blois et du Mans)
Dominicus Franc. Hamon des Roches 1721-40
N. de Lannoy 1740-43
Ludov. Augustus Lefèvre de Mégrigny 1743-63
Joannes M.A. de Pujols 1763-86
Gulielmus A. de Juglart du Tillet 1786-90
NOMEN:
B.M.V
ANTIQUITUS:
Vedo-, Vada-, Vedatium, -cium. -- Vas, Vaz, Vaulx, Vast, Vaast, Was, Waaz
LOCUS:
Prope Chateau-du-Loir, cant. Mayet, super flumen Loir, Dép. de la Sarthe. Dioc. du Mans.
FUNDATIO / HISTORIA:
Abbatia perantiqua, cuius origo propter interitum archivorum plane est ignotus. Secundum traditionem fundata est saec. IX et X, sed videtur esse fabula seu legenda. Authentice prima vice occurrit medio saec. XII tamquam canonia OSA. Anno 1370 ab Anglis funditus est eversa. Ecclesias habuit incorporatas: Luceau, Quincampoix, St. Pierre-de-Chévillé, Vaas St. Georges, Châtillon-la-Madelein, Châtillon-la-Chartre, Lhomme, Epeigné, St. Pierre de Nevilly, Serrain, prioratus Rohard, et capelle Meaux, La Besnerie, Tartifume, Vanvert et La Robiniére [CAR-30]. Reditus annui 3000 Libr. Anno 1726, per abbatem suum commendatarium adnexa est Ord. Praem., et Congreg. Ant. Rigoris. Anno 1790 suppressa est. Abbatia subsistit integra. Pulchra ecclesia gothica (saec. XIV) nunc est parochialis, domus abbatialis habitatur, et monasterium est fabrica, nunc vacua.
ARCHIVALIA:
Archivalia perierunt an. 1370, recentiora partim petulanter sunt combusta an. 1790. Subsistunt in:
Arch. Dép. de la Sarthe, Le Mans: H 493-518; cf. 849, 1487; B 2252, 2254, 2259, 2268, 2281; E Suppl. p. 112, 384, 419, 423, 429-31, 536; G 340, 345, 352, 368, 384-85, 392, 395, 398, 404, 441, 443, 894
Arch. Orne, Alençon H 1062
LITTERATURA:
HUGO II 1053, pr. 655-63
WAEFELGHEM 310
BEAUNIER/BESSE VIII 159
Cat. Fact. cf. ind. X 515
CELIER 17
COTTINEAU 2058, 3017, 3251
Gallia Chr. N. XIV 510-11
ISAD Sarthe H 1 217-24
LECESTRE 49
Lettr. com. Jean XXII cf. ind LONGNON III 30
D. PIOLIN EMrev cf. ind.
IDEM, HEM II 107
Reg. Léon X 6094
F. LEGEAY, Recherches historiques sur Vaas et Lavernat, Paris 1855
PESCHE, Dictionnaire topogr. de la Sarthe VI 415
VOISIN, Notice sur les châteaux de Ganes et la fondation de l'Abbaye de Vaas (Soc. Franç. Conserv. M., Le Mans 1853, p. 64)
ABBATES COMENDATARII ab anno 1724: (Arch. Dép. Sarthe)
Renatus Carolus Vesnier 1724-44
Paulus Chauchon 1744-77
Joseph Maria C. de Siochan 1777-90
<<ELENCHUS MATERIAE>>
FUNDATIO NON PERFECTA: <<ELENCHUS MATERIAE>>
NOMEN:
ROUEN
LOCUS:
Civitas in Dép. Seine-Maritime, ipsa diocesis.
FUNDATIO / HISTORIA:
Anno 1679 cum abbatia Insulae Dei magno esset in discrimine, propositum est in conferentia Patrum Congregationis Ant. Rigoris, habita Ardennae, transferre canoniam Insulae Dei in civitatem Rothomagensem, et extruere ibi novum monasterium. Quod propositum in alia conferentia an. 1681, propter difficultates pecuniarias derelictum est. Commendatum est dein nihilominus fundare, expensis abbatiarum Normanniae, prioratum Rothomagi, et transferre eo novitiatum communem dictae Circariae. Capitulum Congregationis Ant. Rigoris, an. 1683 Ardennae habitum, decrevit sequentia: "Les suppliants seroient convenus du consentement dudit chapitre, d'achepter aus depens des dites maisons de Normandie la Chartreuse dite St. Hilaire ou de la Rose, scise au faubourg de la ville de Rouen, pour en faire un établissement, ou maison régulière pour les abbayes de la dite province ou Circarie de Normandie, et ce à cause des affaires continuelles, que les dites abbayes ont à poursuivre au Parlement dudit Rouen, et des inconvéniences, qu'il y auroit de voir, que les procureurs des religieux poursuivent les affaires . . . " Quod anno secquenti confirmatur a Vicario Generali Congregationis, scilicet priore Cuissiacensi. Anno 1685 res incipitur, formatur commissio, sed propter nimias expensas postremo nullum habuit successum.
ARCHIVALIA:
Arch. Dép. du Calvados, Caen, H 4127, Fonds Falaise.
LITTERATURA:
Deest. (Hactenus omnino fuerat ignotum.)
PRAETERMISSA: <<ELENCHUS MATERIAE>>
PARCY
Secundum WAEFELGHEM 192 erat prioratus in diocesi Tullensi, quem distinguit a Parey-sous-Montfort. Revera est idem.
[CAR-01] <<RETURN TO THE TEXT>>
Vide supra p. 3 n.
[CAR-02] <<RETURN TO THE TEXT>>
Hoc nomen aliter ab aliis auctoribus scriptum, nempe: Les-, Lai-, Layruels, -uelz, -uel, -uelius; in Germania: Layerfels, Laierfelius. Ipse Servatius scribere solebat Lairvelz.
[CAR-03] <<RETURN TO THE TEXT>>
GOOVAERTS I 478 dicit, nomen novum (quod erat nomen genitoris sui) illi fuisse impositum ab episcopo occasione confirmationis, MARTIN CPL 36 autem affirmat hoc esse actum in die professionis. Quod nobis videtur magis probabile -- etsi collatio novi nominis novitiis tunc nondum erat consuetudo communis -- quia MARTIN diligenter ex primis fontibus suam hausit materiam.
[CAR-04] <<RETURN TO THE TEXT>>
Desiderius de la Cour fuit auctor reformationis Benedictinorum (Congrégation de Saint-Vannes), Petrus Fourier fundavit Congregationem Ssmi. Salvatoris Canonicorum OSA. Uterque, non aliter ac Lairuelz, gloriosum suum Ordinem antiquum ad mentem Societatis Jesu, et illa favente, reformavit.
[CAR-05] <<RETURN TO THE TEXT>>
Adiutores eius, congeneres spiritu, praesertim erant abbates Andreas Vögele Windbergensis, Balth. Panhausen et Norb. Horrichem Steinfeldenses, Hilger Cremer Knechstedensis, Joh. Roberti Floreffiensis et Caspar v. Questenberg Strahoviensis. De activitate sua reformatoria multa refert Lairuelz in sua Optica Regularium. Confer etiam BACKMUND in Anal. Praem. IX, 1933, pp. 33-37 et XXIX, 1953, 238-45.
[CAR-06] <<RETURN TO THE TEXT>>
Praeter Optica Regularium (v. supra, p. 8) citamus, omissis longis titulis: Catechismus Novitiorum (2 tomi, Mussiponti 1623) et Meditationes (ibid. 1621). Vide GOOVAERTS 1. c. et MARTIN CPL 70-71.
[CAR-07] <<RETURN TO THE TEXT>>
Saeculum XVII hanc absentiam propriae "spiritualitatis", mentem potius coarctantis, non habuit - quod revera est - pro qualitate laudanda, sed pro defectu lamentabili. Quam lacunam ergo libris supradictis adimplere studuerunt Lairuelius et sequaces eius. Attamen nec "gloria eucharistica" Sti. Norberti, neque "quinque fines Ordinis" Servatium habent auctorem. Illa orta est in Belgio (Vide supra vol. II 265 n), hi vero saec. XIX in Frigolet (cf. Pro Nostris I, 1929, p. 9).
[CAR-08] <<RETURN TO THE TEXT>>
Quod hospitale, postea a FF. Minimis emptum, situm erat in via "Rue de la Poterne". Monasterium Stae. Mariae Majoris paulo post alio in loco constructum est.
[CAR-09] <<RETURN TO THE TEXT>>
Qui primus et fidelissimus assecla Lairuelii primo factus est successor eius, dein Abbas Generalis electus, prostremo abbas Cuissiacensis.
[CAR-10] <<RETURN TO THE TEXT>>
Non defuerunt in posterum abbates regulares, qui reformationem desiderarent pro conventu suo, non autem pro seipsis; et commendatarii, qui sperarent religiosos reformatos, ad frugalitatem primaevam reversos, paucis posse reditibus contentari.
[CAR-11] <<RETURN TO THE TEXT>>
Designatio tamen primitiva ei data est postea tantum, vide infra.
[CAR-12] <<RETURN TO THE TEXT>>
Novitiatus communis Circariae saltem Lotharingiae, anno demum 1636 in monasterio Mussipontano est institutus, una cum domo studiorum centrali, ita ut coenobium illud vere fuit caput et centrum totius sodalitatis. Attamen ex actis posterioribus Capitulorum Congregationis vidimus, et alios novitiatus existere, ab uno ad aliud monasterium mutabiles. Unaquaeque circaria, post divisionem Congregationis, habuit suum novitiatum, ita saec. XVIII Normannia in Mondaye, Lotharingia in Verdun.
[CAR-13] <<RETURN TO THE TEXT>>
Constat tamen ex pietate erga fundatorem, titulum primitivum semper fuisse retentum ut secundarium.
[CAR-13a] <<RETURN TO THE TEXT>>
V. supra vol. II 317.
[CAR-14] <<RETURN TO THE TEXT>>
Titulum completum vide supra p. 95. De scriptis P. DESBANS et J. MIDOT vide infra apud bibliographiam.
[CAR-15] <<RETURN TO THE TEXT>>
Imagines duae depictae Servatii extant in "Musée de Lorraine" Nanceii.
[CAR-16] <<RETURN TO THE TEXT>>
De quibus abatiis vide supra suo loco apud circarias, quibus antea fuerant adscriptae. Hic infra tractamus tantum de prioratibus ortis saec. XVII, et de abbatiis alienigenis, qui se an. 1525-26 Congregationi adiunxerunt.
[CAR-17] <<RETURN TO THE TEXT>>
Quod fuse narrat HUGO 1. c. -- Adversarii Reformationis asseclas illius illudendo vocaverunt "les Rigoustins:, voce "Rigorem" revocanti.
[CAR-18] <<RETURN TO THE TEXT>>
Quam animositatem in casu Loci Dei vix enarrato patefecit.
[CAR-19] <<RETURN TO THE TEXT>>
Qua cum re cohaerere videtur fundatio intenta prioratus in urbe Rothomagensi, de quo v. infra p. 140.
[CAR-20] <<RETURN TO THE TEXT>>
GOOVAERTS I 17. Factus est prior Montis Stae. Odiliae.
[CAR-21] <<RETURN TO THE TEXT>>
Ibidem II 202. Obiit an. 1661 in Miravalle.
[CAR-22] <<RETURN TO THE TEXT>>
Vide supra II 470.
[CAR-23] <<RETURN TO THE TEXT>>
Praeter E. MARTIN, canonicum Nanceiensem, cuius opera infra adducimus, nemo hactenus de historia Congregationis exaranda curavit. Historia illius saec. XVIII, est ut ita dicam, ignota.
[CAR-24] <<RETURN TO THE TEXT>>
Sic vocatur aptius Circ. Franciae, a saec. XVIII.
[CAR-25] <<RETURN TO THE TEXT>>
Quae domus etsi quasi suppressa et derelicta, tamen saec. XVIII Congregationi videtur esse aggregata. Aliis elenchis est inserta, aliis non.
[CAR-26] <<RETURN TO THE TEXT>>
MS intitulatum: "Mémore de ce qu'on trove des antiquitez du lieu de Brieulle-sur-Meuse, d l'establissement d'une maison ou résidence pour les religieux de la Congrégation, ou de l'Ancienne Rigueur de l'Ordre de Prémontré et des choses les plus remarquables qui se sont passées depuis le dit establissement selon l'ordre des années depuis l'an 1632, jusqu'en 1665" auctore Macario GUINET, non tantum pro historia domus Briolensis, sed pro tota Congregatione maximi momenti, quod adducit MARTIN CPL vj. magnoque cum fructu excerpsit, anno 1891 detinebatur a. D. Ruinet Parisiis. Depositum hodiernum eruere non potuimus.
[CAR-27] <<RETURN TO THE TEXT>>
Kolisacker, Com. Ottrott. Qui prioratus erat domus formata. Praeter eum, abbatia Hohenburg an. 1182 etiam fundavit vicinam abbatiam Trutenhausen OSA, in eundem finem. BRACKMANN Germ. Pont. II 3, 36 erronee dicit hoc monasterium, quod insuper confundit cum Niedermünster, abbatia sorore Hohenburgensi adnexa, ad pedem montis sita, fuisse OSB usque ad annum 1540, dein prioratus OPraem an. 1746-91.
[CAR-28] <<RETURN TO THE TEXT>>
Machinatus est incorporationem mensae abbatialis de Riéval prioratui suo, quod ad irritum redegerunt canonici Regiaevallis eligendo eum in abbatem regularem.
[CAR-29] <<RETURN TO THE TEXT>>
Pouillé du Diocèse du Mans, MS anni 1772 in Arch Dép. de la Sarthe. HUGO omittit St. Aimé, Temple-des-Aires et Villegranche, sed addit Bollou.
[CAR-30] <<RETURN TO THE TEXT>>
Pouillé du Diocèse du Mans, 1. c. Anno 1755, abbatia possedit 10 beneficia maiora, et 3 minora.
<<LIMES CONGREGATIO ANTIQUI RIGORIS || END OF CONGREGATIO ANTIQUI RIGORIS>>
Posted unconditionally on this website with the permission of both DeGruyter Publishing Company, Berlin, Germany and Abbot Thomas Handgraetinger, Windberg Abbey, 1999. All rights reserved by both DeGruyter Publishing Company, Berlin, Germany and Windberg Abbey, Order of Canons Regular of Prémontré.